2024-03-28T21:40:31Z
https://jrm.ut.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=10610
مجله ادیان و عرفان
2228-5563
2228-5563
1399
53
2
مطالعۀ تطبیقی «معنویت»: ملاحظات روششناختی
بهزاد
حمیدیه
چه نکات روشی در بهکارگیری «مطالعۀ تطبیقی» در حوزۀ «معنویت» وجود دارد؟ نوشتار حاضر در بررسی این مسئله، بر رویکرد نوین «پساالیادهای» در مطالعات تطبیقی تکیه میکند. در این رویکرد نوین، «معنویت» امری واحد و جهانی نیست؛ بلکه هر معنویت واقعیتی یکه محسوب میشود. باید با پرهیز از تحمیل یک تجانس مصنوعی، به تنوع بافت فرهنگی هر معنویت و گریزناپذیری هرمنوتیک توجه کرد. در این نوشتار، روشهایی جهت پرهیز از سوگیری، گذر از شباهتهای ظاهری، ایجاد تناسب میان مقیاس و مسئله تطبیق و مانند آن مطرح شده است. همچنین، با ارائه نظریۀ «ایمای متوازی»، تلاش شده است درک پژوهشگر از معنویت تجربهناشده توجیهی نظری بیابد. در میان سبکهای تطبیق، ظاهراً «سبک روشنیبخش» قابلِاتکاترین است. در این سبک، پژوهشگر به دنبال کشف نقاط کور معنویت تجربهشده از طریق مقایسه با معنویتهای بیگانه است و دقت و صحت کامل توصیفی که از معنویت بیگانه ارائه کرده است، موضوعیت ندارد.
رویکرد پساالیادهای
سبکهای تطبیق
نظریۀ ایمای متوازی
ویلیام پیدن
2021
02
19
293
273
https://jrm.ut.ac.ir/article_80960_be7f6b2eeae2cb2e437815064f2d0d28.pdf
مجله ادیان و عرفان
2228-5563
2228-5563
1399
53
2
فرآیند آگاهی متعالی در مکتب یوگا و آئین ذن
علیرضا
خواجه گیر
سوسن
ایزدی دستنایی
علیرضا
فهیم
آدمی با معطوفکردن انرژی خویش به پدیدهای و مشاهده آن در درون به حضوری دست مییابد که جوهر آگاهی است؛ اما هنگامی که یگانگی خویش را با ذهن بگسلد و تماشاگر آن باشد، به مرتبهای فراتر به نام آگاهی متعالی دست مییابد. رسیدن به این آگاهی در عرفانهای شرقی بهمنظورِ آرامش ذهنی بسیار اهمیت دارد. در این پژوهش، فرآیند رسیدن به این آگاهیِ برتر در مکتب یوگا و ذن به روش تحلیلی ـ توصیفی بررسی میشود. رهرو در مکتب یوگا با بهکاربستن فنون ارائهشده به توقف جریانات ذهنی و در نهایت، به حقیقت برتر درونی و رسیدن به رهایی در پرتو آگاهی متعالی نائل خواهد شد. در مکتب ذن نیز روشنشدگی همراه با ادراک حقیقت وجود از طریق تمرکز و حضور دائمی حاصل میآید که با شهود درونی معنا پیدا میکند. آنچه در این دو مکتب علیرغم اختلاف در روش و مبانی مشترک است، همان هدف نهایی است که رسیدن به این آگاهی متعالی را دربرمیگیرد.
آگاهی متعالی
خودشناسی ذن
یوگا
2021
02
19
316
295
https://jrm.ut.ac.ir/article_80961_1a0805643d119ab0e739e31a18a75838.pdf
مجله ادیان و عرفان
2228-5563
2228-5563
1399
53
2
ابعاد روش شناختی اندیشۀ جوسایا رویس از منظر رویکردهای الهیاتی معاصر
علی
سنایی
در این مجال نگرش دینی جوسایا رویس[1] (1855-1916) بر اساس برخی جریانات عمدۀ الهیاتی معاصر مثل فلسفۀ دین تحلیلی، الهیات تحلیلی، الهیات سیتسماتیک و الهیات پسامدرن بررسی و تحلیل میشود. به نظر میرسد که پراگماتیسمِ ماخوذِ از فلسفۀ کانت، سرچشمۀ تاریخی مشترک بین اندیشۀ رویس با فلاسفۀ دین و الهیات معاصر است. او از عقاید مسیحی بهعنوانِ مقدمهای برای استدلالهای خود بهره میبرد و از اینجهت، رویکرد او با الهیدانهای تحلیلی قابلِمقایسه است. با توجه به منظومهای از باورهای الهیاتی که با الهام از ایدئالیسم شخصگرایانه شکل گرفته است، اندیشۀ او نوعی الهیات سیستماتیک محسوب میشود. از سوی دیگر، او همگام با فلاسفۀ پسامدرن سوژه را برساخته عوامل اجتماعی و فرهنگی میداند و همچنین، در پاسخ به نیازهای زمانه تفسیری نوین از الهیات مسیحی ارائه میدهد. با وجود تمام این جنبههای مشترک، اندیشۀ رویس بهخاطرِ استفاده از شهود متافیزیکی - بهعنوانِ یک منبع معرفتی مؤثق و واقعنما - از سنت تحلیلی و پسامدرنیسم متمایز میشود.
الهیات تحلیلی
ایدئالیسم
پراگماتیسم
جوسایا رویس
فلسفۀ دین تحلیلی
2021
02
19
338
317
https://jrm.ut.ac.ir/article_80962_44da5ba5be3d8825f9160318c88d3601.pdf
مجله ادیان و عرفان
2228-5563
2228-5563
1399
53
2
موافقان و مخالفان عرفان در حوزۀ علمیۀ قم
محمود
شیخ
یکی از رویکردهای دینی و دانشی در حوزۀ علمیۀ قم، رویکرد عرفانی است که از بدو تأسیس حوزۀ نوین این شهر، در آغاز سدۀ کنونی تا زمان حاضر حیات داشته است. مخالفان این رویکرد در این دوره همواره به نقد جدی این رویکرد پرداختهاند. خاستگاه رویکرد عرفانی قم دو مکتب حکمی تهران و اخلاقیون نجف است و حامیان این رویکرد در پایبندی به میراث عرفانی اسلام و نقد جنبههای خانقاهی تصوف و نیز تطبیق آموزههای صوفیه با کلمات امامان شیعه و نیز ارائۀ تفسیر عرفانی از قرآن و روایات مانند سلف خود عمل کردهاند و همین امور باعث فاصلهگرفتن آنان از تصوف محض شده است و درنتیجه، از اتهام صوفیبودن رهیدهاند. همچنین، آنها از فشار مخالفان خود نیز متأثرند و در استناد به کلمات صوفیه بسیار محتاط عمل میکنند و همواره بر تمایزات و اختلافاتشان با تصوف تأکید دارند. مسیر سومی در میانه نزاع موافقان و مخالفان و متأثر از این نزاع، در دهههای اخیر سر برآورده است که مدعایش گذر از عرفان موجود بهسویِ عرفان ناب، راستین، حقیقی و بدون شائبه است. کوششهای معرفتی این دسته نقش مؤثری در حفظ و بقای گفتمان عرفانی و نیز آشناکردن مخالفان عرفان با این گفتمان داشته است و البته چنین رویکردی در شیعه بدیع نیست و پیشتر در آثار امثال فیض کاشانی بروز داشته است و این عده عملاً در برابر عرفان از جستوجوی عرفانی ناب با عناوینی چون عرفان وحیانی و اهل بیتی سخن میگویند.
تصوف
حوزۀ قم
عرفان اسلامی
عرفان شیعه
2021
02
19
359
339
https://jrm.ut.ac.ir/article_80963_c0ae590c70f189a0a6ff483975a0de38.pdf
مجله ادیان و عرفان
2228-5563
2228-5563
1399
53
2
بررسیِ مقایسهای تفکراتِ دوروتی زُئِلِه و سیمون وی
جعفر
فلاحی
سیمون وی و دوروتی زئله، متألهانِ مسیحی، هریک تقریری نو از الهیاتِ مسیحی ارائه دادهاند. مقایسۀ آنها نشاندهندۀ تشابهها و تفاوتهای مهمی در تفکراتشان است. مقالۀ حاضر به روش تحلیلی - مقایسهای به مقایسۀ اندیشههای آنها پرداخته است و کوشیده است نشان بدهد که آنها با تکیه بر حساسیتهای عقلانی و اخلاقیِ خود، نگاهی انتقادی به بعضی از آموزههای مهمِ مسیحی دارند. اما از سوی دیگر، دیدگاههای معنوی - عرفانیشان در پیِ رابطهای وجودی با خداوند است. توجهِ عمیقِ آنها به معنویت و عرفان وجهِ جالبِ الهیاتِ آنها است که از سویی، وجهِ انتقادی و سلبیِ نگرشِ آنها را با تأکیدهایی ایجابی متعادل میکند و از سوی دیگر، نقشِ تکیهگاهِ معنوی - عرفانی را برای کنشگری در حوزۀ سیاسی و اجتماعی ایفا میکند. آنها بهواسطۀ زمانۀ پرغوغای خود، به مسائلِ اجتماعی و سیاسی بیاعتنا نیستند. بازنگریِ کامل در تئودیسۀ نظری و اتخاذِ دغدغههای جدی دربارۀ مسائلِ اجتماعی و سیاسی از ثمراتِ این توجه است. با اینحال، به نظر میرسد یکی از مهمترین تمایزهای این دو اندیشمند در تأکیدهای متفاوتِ عرفان و معنویتِ آنها باشد؛ عرفان و معنویتِ سیمون وی سرچشمههای معنویتری دارد و زئله دغدغههای سیاسیتر و رهاییبخشتری را نشان میدهد.
الهیات رادیکال
الهیات سیاسی
دوروتی زئله
سیمون وی
عرفان و کنشِ اجتماعی
2021
02
19
380
361
https://jrm.ut.ac.ir/article_80964_c2853603427d18bf2c7fd2312c459a6e.pdf
مجله ادیان و عرفان
2228-5563
2228-5563
1399
53
2
نقش سیاسی - مذهبی مسیحیان نسطوری در زمان خسروپرویز؛ مطالعۀ موردی: نقش پاتریارخ سبریشوع
جمشید
قهرمانی
با توجه به اهمیت مسیحیان در روزگار ساسانیان، بررسی وضعیت آنها در آن دوران، به درک بهتر تاریخ مسیحیت و حکومت ساسانی کمک میکند. روزگار خسروپرویز را باید بهعنوانِ یکی از مقاطع مهم تاریخ ساسانی و مسیحیان ایران در نظر داشت. یکی از شخصیتهای مهم مسیحی در زمان خسروپرویز، سبریشوع بود که به مقام پاتریارخی کلیسای نسطوری رسید و نقش سیاسی - مذهبی مهمی را ایفا کرد. یافتههای این پژوهش نشان میدهد که سبریشوع با فرمان مستقیم خسروپرویز و بدون رضایت رهبران کلیسای نسطوری در سال 596 م. به مقام پاتریارخی رسید و خسروپرویز در جلب نظر مساعد مسیحیان نسطوری نسبت به خود، تسلط بیشتر بر آنها و مراودات سیاسی خود با امپراتور ماوریکیوس از وی استفاده کرد. همچنین، سبریشوع با حمایت خسروپرویز سعی کرد اختلافات داخلی کلیسا را حل کند و در هنگام آغاز جنگهای خسروپرویز و بیزانس، بهعنوانِ نمایندۀ مسیحیان نسطوری، خسروپرویز و سپاهیان ساسانی را همراهی کرد.
خسروپرویز
ساسانیان
سبریشوع
مذهب نسطوری
2021
02
19
400
381
https://jrm.ut.ac.ir/article_80965_9563a00bbac919a0c393245716bf9bd2.pdf
مجله ادیان و عرفان
2228-5563
2228-5563
1399
53
2
پیامدهای رویکردهای اثباتگرایانه برای مطالعات اسلامی در محیط آکادمیک ایران
سیدمحمدهادی
گرامی
فاطمه
طیبی فرد
اثباتگرایی ـ البته نه دقیقاً در معنای همان پوزیتیویسم عصر روشنگری و مدرنیته ـ رویکرد غالب در مطالعات اسلامیِ آکادمیک ایران است. رویکرد اثباتگرایانه در مطالعات اسلامی ایران با پوزیتیویسم منطقی و فلسفۀ تحلیلی قرابت دارد. البته این شباهت شباهتهای کلی است که مراد از آن، تشابه نحوۀ دستیابی به معرفت از طریق اثبات است و درعینِحال، تفاوتهایی نیز در این میان وجود دارند که نباید نادیده گرفته شود. غلبۀ اثباتگرایی بر مطالعات اسلامی در ایران سبب شده است تا ظرفیتهایی که میتوانند براساس رویکردهای تفسیری - تفهمی و تاریخیِ برخاسته از سنت قارهای فعال شوند، مغفول بمانند؛ ظرفیتهایی مانند منظرگرایی، مطالعه در سطح فرهنگی - اجتماعی و کارکردهای دینی، ارجنهادن تفاوتها و اهمیتدادن به خلاقیت، توجه به دانشهای مبتنی بر نتایج ظنی نظیر تاریخ، مردمشناسی و ... ازجمله این موارد هستند.
پارادایم
اثباتگرایی
مطالعات اسلامی
فلسفۀ تحلیلی
فلسفۀ قارهای
2021
02
19
420
401
https://jrm.ut.ac.ir/article_80967_b663b357b6f4d7137515015c78def28d.pdf
مجله ادیان و عرفان
2228-5563
2228-5563
1399
53
2
بررسی مواجهۀ فمینیسم و اگزیستانسیالیسم؛ اسطورهزدایی از تصویر زنان در کتاب مقدس و برسازی چهرۀ نوین از زنان در جوامع مدرن غربی
راضیه
معافی
مسعود
احمدی افزادی
در این مقاله در نظر است تا با تکیه به برخورد نظری دو چهارچوب نظری فمنیسم و اگزیستانسیالیسم در عرصۀ فلسفۀ سیاسی، وجوهی را که در گذار جامعۀ سنتی به جامعۀ مدرن در اروپای غربی در باب خوانشی جدید از جایگاه زن در کتاب مقدس مسیحیت، با تأکید بر تورات (عهد عتیق) و اناجیل چهارگانه (عهد جدید) مطرح شده است، بررسی شود و فرآیند اسطورهزدایی و افسونزدایی که از ویژگیهای عصر روشنگری است، از امر زنانه در غرب نوین واکاوی شود. در این حوزه، ابتدا دیدگاه فمنیستی کسانی چون سیمون دوبوار بررسی شده است و سپس به دیدگاه پدیدارشناختی شلایر ماخر و همچنین دیدگاه اگزیستانسیال و لیبرال بولتمان پرداخته شده است. در یک دیدگاه نهایی، میتوان فهمید که جریان فمنیستی همسو با جریان روشنگری به افسونزدایی از مفهوم سنتی زن پرداخته است؛ و این افسون زداییِ مفهومی در رابطهی معناداری با تجدیدنظرهای فیلسوفان و الاهیاتدانان لیبرال و اگزیستانسیال در الهیات مسیحی قرار دارد.
اگزیستانسیالیسم
سوژگی
سوژه
فمینیسم
فمینیسم اگزیستانسیالیستی
کتاب مقدس
2021
02
19
439
421
https://jrm.ut.ac.ir/article_80968_3fcd3e2805be0e4c2732183547a6cf4c.pdf
مجله ادیان و عرفان
2228-5563
2228-5563
1399
53
2
نقش حکمت در وساطت فیض(بررسی مقایسهای عرفان یهود و عرفان اسلامی)
عادل
مقدادیان
ابوالفضل
تاجیک
به باور عرفان یهود و عرفان اسلامی، خدای متعال میان خود و مخلوقاتش واسطهای را قرار داده است که در متون مقدس هر دو دین اسمهای مشترکی دارند. یکی از این عناوین «حکمت» است. در این نوشتار بر اساس روش تطبیقی، مفهوم «حکمت» در عرفان یهودی و اسلام تحلیل شده است. مهمترین نوآوری این پژوهش اثبات این فرضیه است که گرچه در یهود «حِسِد» و عشق اصل حیاتبخش است و در عرفان اسلامی نیز حرکت حبّی همان نقش را دارد، اما در هر دو عرفان، پیش از حبّ الهی که باعث تجلی مظاهر شده است، حکمت (حوخمه) نقشآفرین بوده است؛ لذا این شبهه کلامی که اگر خدا همیشه محبّ و در عینِحال، قادر است، پس باید از ازل مخلوق میداشته، در عرفان قبالا و عرفان اسلامی اینگونه پاسخ داده میشود که خدا، مقدم بر حبّ ذاتی، حکیم است و حکمت اوست که حبّش را به جریان میاندازد.
آفرینش
حکمت
غیب الغیوب
فیض
واسطۀ فیض
2021
02
19
458
441
https://jrm.ut.ac.ir/article_80969_96ba4cb9ac75fcbda3ef1bfbe4d34fe3.pdf
مجله ادیان و عرفان
2228-5563
2228-5563
1399
53
2
نحوه و غایت عروج نفس در فلسفۀ فلوطین
سارا
منوچهری مقدم
محمدرضا
ریخته گران
در نظام فلسفی فلوطین، تنها سعادت ممکن برای انسان، یگانگی با احد با آگاهی و اشراقی معرفتشناختی است. این پژوهش بهروش توصیفی - تحلیلی، روش، اقتضائات و غایت عروج نفس و نحوۀ تحقق آن را تبیین میکند. از جمله یافتههای پژوهش این است که یگانه مسیر عروج نفس در نظر فلوطین، دیالکتیک عقلانی فرارونده از اندیشههای جزئی به ایدههای ناب است و مؤلفههایی چون هدایت، کسب فضایل اخلاقی و ادراک زیبایی به این فرآیند یاری میرسانند. در فرآیند عروج نفسانی، تحقق هر مرتبه از معرفت برای نفس، مساوق با برکشیدهشدن نفس به مرتبۀ وجودی همسطح آن مرتبۀ معرفتی است. نهایت معرفت ممکن در پایان سیر عقلانی نفس، یگانگی ضروری با عقل کل است که بهمثابۀ از قوه بهفعلآمدن بنیان ذاتی انسان تلقی میشود. یگانگی با احد، تبیینناپذیر، پیشبینیناپذیر و مشمول ارادۀ نامعطوف به غایت احد است.
دیالکتیک عقلانی
عروج نفس
فلوطین
یگانگی
2021
02
19
478
459
https://jrm.ut.ac.ir/article_80970_230663cf0649f16bae74ae3f452376c9.pdf
مجله ادیان و عرفان
2228-5563
2228-5563
1399
53
2
تحلیل مفاهیم «خود» و «دیگری» براساس مبانی عرفانی ابنعربی
حسن
مهدی پور
به اعتقاد برخی وحدتگرایی عرفانی با نفی تمایزات انسانی جایی برای شکلگیری مفاهیم «خود» و «دیگری» و رابطه «من - تو»یی که از لوازم تفکر اخلاقی است، باقی نمیگذارد. ازاینرو، موضوع مقالۀ حاضر چگونگی تکوّن مفاهیم «خود» و «دیگری» با ابتنای بر هستیشناسی وحدت وجودی ابنعربی است و سعی شده تا با روش تحلیلی و بر اساس مبانی عرفانی «وحدت در کثرت»، «مظهریت اسمایی»، «تعدد جهات» و اصل «لاتکرار فیالتجلی» نشان داده شود که در نظریۀ وحدت وجود ابنعربی تمایزات انسانی از بین نمیرود و میتوان از رابطۀ مبتنی بر «من - تو» در ذیل مفاهیم «خود» و «دیگری» سخن گفت که بدینگونه شرط امکان اخلاق تأمین میشود. همچنین، عارف وحدت وجودی هم «خود» را مقدم بر «دیگری» میشناسد و هم «دیگری» را در درون خود مییابد، بدون آنکه دیگری را به خود تقلیل دهد و اصالت و غیریت او را زیر سؤال برد. درضمن، استدلال میشود که قول به وحدت بنیادین انسانها نهتنها اخلاق را ناممکن نمیسازد؛ بلکه از شروط ضروری آن است.
ابنعربی
تعدد جهات
خود
دیگری
لاتکرار فیالتجلی
مظهریت اسمایی
وحدت در کثرت
2021
02
19
498
479
https://jrm.ut.ac.ir/article_80971_2a8038609919bfb5f0aec4370fce2092.pdf
مجله ادیان و عرفان
2228-5563
2228-5563
1399
53
2
بررسی و تحلیل مبانی عرفانی بالاترین مرتبۀ توبه (توبه از ماسویالله)
محمد
میری
در نگاه عارفان، توبه در بالاترین سطح خود به گذار از همۀ کثرات و حجابها و بهعبارتِدیگر، به توبه از هرچه جز خدا منتهی میشود. نباید چنین پنداشت که این نگاه عارفان بیمبنا و برخاسته از احساسات و ذوقهای عارفانه است. در این پژوهش، آن دسته از مبانی پذیرفتهشده در علم عرفان عملی به روش اسنادی ـ تحلیلی بررسی میشود که میتواند در تحلیل و تبیین این سخن عارفان به کار آید. قاعدۀ عرفانی «روح معنا» از سویی، راه را برای طرح سطوح مترتّب بر همِ توبه باز میکند و از سوی دیگر، اصل «حضور منازل پایینتر در مراحل بالاتر سلوکی» مقتضی آن است که توبه در همۀ مراتب بالاتر ازجمله مرتبۀ فنا که مرتبۀ گذار از ماسوا است، نیز حضور داشته باشد. همچنین، اصل «فناگرایی در سلوک» موجب شده است تا مراتب نهایی توبه نیز رنگورویی از فنا داشته باشد. افزون بر همۀ اینها، شواهد حاکی از آن است که موازین پذیرفتهشده در علم عرفان عملی (میزان شریعت، میزان عقل و میزان مشایخ) نیز بر توبه از ماسویالله بهعنوانِ نهاییترین مرتبۀ توبه صحّه میگذارند.
توبه
عرفان عملی
فنا
2021
02
19
516
499
https://jrm.ut.ac.ir/article_80972_75a2c33f17118b76f387c749aee3ccc8.pdf