The Mystery of the ‘Beloved’ A Close Investigation of the Ambiguous Ending of Saʿd al-Dīn Ḥamūya’s Kitāb al-Maḥbūb, and its Contested Shīʿī Themes

Document Type : Research Paper

Author

PhD, Institute of Islamic Studies, McGill University, Montreal, Canada

Abstract

Despite the pivotal importance of Kitāb al-Maḥbūb as the principal work of the eminent seventh-century Sufi, Shaykh Saʿd al-Dīn Ḥamūya (d. 1251 AD), the representation of this text in modern scholarship remains obscure mainly and, in some respects, inaccurate. A close examination of several key manuscript copies reveals that the extant version of the text is incomplete, missing a substantial portion of its final chapter, which included significant discussions. This finding opens a crucial window for resolving some fundamental ambiguities surrounding Ḥamūya's thought, particularly by explaining the absence of specific Shīʿī themes that various Sufis across different periods have attributed to the Maḥbūb. In the absence of such an explanation, some modern scholars in recent decades have interpreted the apparent discrepancy between the accounts of figures such as ʿAzīz al-Dīn Nasafī, Sayyid Ḥaydar Āmulī, and Nūrullāh Shūshtarī—who refer to Ḥamūya's Shīʿī inclinations—and the currently available text of the Maḥbūb as evidence undermining the credibility of their claims. In some cases, they have gone further by casting doubt on, or at the very least minimising, the very idea of Shīʿī affinities in Ḥamūya's thought. This article, through a close textual analysis, argues that Nasafī's remarks about Ḥamūya's Twelver Shīʿī leanings are not primarily based on the Maḥbūb. Moreover, the ambiguous state of the work's concluding part prevents a definitive judgment regarding the reliability of Āmulī's and Shūshtarī's accounts. These findings call for a reassessment of the prevailing assumptions about the confessional aspects of Ḥamūya's mystical legacy

Keywords

Main Subjects


آملی، سیدحیدر (۱۳۸۴). جامع الاسرار. به تصحیح هانری کربن و عثمان یحیی. بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
المشیخه: کنز السالکین (۱۳۹۵). به کوشش سید محمد طباطبایی بهبهانی. تهران: میراث مکتوب.
پازوکی، شهرام (۱۳۸۲). تصوف. در دانشنامۀ جهان اسلام. زیر نظر غلامعلی حداد عادل. تهران، بنیاد دایرة المعارف اسلامی.
جامی، عبدالرحمن (۱۳۳۶). نفحات الانس. به تصحیح مهدی توحیدی پور. تهران: محمودی.
حافظ ابرو، عبدالله بن لطف‌الله (۱۳۷۹). زبدة التواریخ. به تصحیح سید کمال حاج سیدجوادی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
حمویه، سعدالدین. رسالة فی ظهور خاتم الولایة. استانبول، کتابخانۀ ایاصوفیه، نسخۀ شمارۀ ۲۰۵۸.
ــــــــــ. شرح بسم‌الله شریف. استانبول، کتابخانۀ سلیمانیه، مجموعۀ علی پاشا نسخۀ شمارۀ ۴۴۵.
ــــــــــ. کتاب المحبوب. برلین، کتابخانۀ دولتی برلین (SBB)، نسخۀ شمارۀ Or. 4084.
ــــــــــ. کتاب المحبوب. دوبلین، کتابخانۀ چستر بیتی، نسخۀ شمارۀ Ar. 4159.
ــــــــــ(۱۳۶۲). المصباح فی التصوف. به تصحیح نجیب مایل هروی. تهران: مولی.
حمویه، صدرالدین ابراهیم (۱۳۵۷). فرائد السمطین. به تصحیح محمد باقر المحمودی. بیروت: مؤسسة المحمودی.
حمویه، غیاث‌الدین (۱۳۸۹). مراد المریدین. به تصحیح علی‌اصغر میرباقری‌فرد و زهره نجفی. تهران: مؤسسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه تهران-دانشگاه مک‌گیل.
خواندمیر، غیاث‌الدین (۱۳۸۰). حبیب السیر. به تصحیح جلال‌الدین همایی. تهران: خیام.
درایتی، مصطفی (۱۳۹۰-۱۳۹۴). فهرستگان نسخه‌های خطی ایران (فنخا). تهران: سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران.
زرین‌کوب، عبدالحسین (۱۳۸۰). دنبالۀ جستجو در تصوف ایران. تهران: امیرکبیر.
سمرقندی، عبدالرزاق (۱۳۷۲). مطلع سعدین و مجمع بحرین. به تصحیح عبدالحسین نوایی. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
شوشتری، نورالله (۱۳۵۴). مجالس المؤمنین. به تصحیح سید احمد عبد منافی. تهران: اسلامیه.
محمدی، کاظم (۱۴۰۰). سعدالدین حموی: زندگی، سلوک و اندیشه. تهران: نجم کبری.
مناقب اوحدالدین کرمانی (۱۳۴۷). به تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر. تهران: بنگاه نشر و ترجمۀ کتاب.
میرخواند، محمد بن سید برهان‌الدین (۱۳۳۸). روضة الصفاء. به تصحیح عباس پرویز. تهران: خیام.
نسفی، عزیزالدین (۱۳۹۳). کشف الحقایق. به تصحیح احمد مهدوی دامغانی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
ــــــــــ(۱۳۹۱). کشف الحقایق. به تصحیح سید علی‌اصغر میرباقری فرد. تهران: سخن.
ــــــــــ(۱۳۷۱). مجموعۀ رسائل مشهور به کتاب الانسان الکامل. به تصحیح ماریژان موله. تهران: طهوری.
ــــــــــ(۱۳۵۱). مقصد اقصی. به تصحیح حامد ربانی. تهران: کتابخانۀ علمیۀ حامدی.
ــــــــــ. منازل السائرین. تهران، کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، نسخۀ شمارۀ ۱۹/۱۵۹۴.
نظامی باخرزی، عبدالواسع (۱۳۷۱). مقامات جامی. به تصحیح نجیب مایل هروی. تهران: نی.
نفیسی، سعید (۱۳۲۹). خاندان سعدالدین حموی. کنجکاوی‌های علمی و ادبی ۸۳، ۶-۳۹.