Dhul-Nun al-Misri and the Teachings of Shī’ite Imāms

Document Type : Research Paper

Author

Assistant Professor of Religions & Mysticism, Islamic Azad University-Tehran

Abstract

Dhul-Nun al-Misriwas a famous Sufi and a survey on the roots of his thoughts can help us to know the productive and directive factors of Sufism. This article, with a descriptive-analytic method, focuses on the relationship between Dhul-Nun al-Misri and Shī’ite Imāms (pbuth), and promotion of their doctrines by him. Some of the prominent masters of Dhul-Nun were connected with Imām Sādiq (pbuh). The Shī’ite narrators have quoted some Hadīths from Dhul-Nun. There are similarities between some of his thoughts and Shī’ite teachings narrated by Imām Alī, Imām Hussayn, Imām Sajjād, Imām Sādiq, Imām Rizā and Imām Hasan ‘Askarī (pbuth). Some Shiite scholars have also cited from Dhul-Nun. He spent a part of his life in Sāmirrā’ and his meetings with Shī’ite Imāms were possible. He used the teachings of Shī’ism and promoted some of Shī'ite doctrines which were important references for later Sufis.

Keywords


[1]. ابن­بابویه، محمد بن علی (1413ق). من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[2]. ـــــــــــــــــــــــ (1380ق). علل الشرائع، ترجمۀ ذهنی تهرانی، قم، مومنین.
[3]. ـــــــــــــــــــــــ (1398ق). التوحید. قم، جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
[3] ابن‌تیمیه، احمد (1405ق). الاستقامه. به کوشش محمد رشاد سالم، مدینه، جامعه الامام محمد بن سعود.
[4] ابن‌جوزی، عبدالرحمن (1993). صفه­الصفوه. به کوشش عبدالسلام محمد هارون، بیروت، دارالفکر.
[5] ـــــــــــــــــــــــ (1368). تلبیس ابلیس. به کوشش علیرضا زکاوتی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
[6] ابن‌خلکان، احمد بن محمد (1978م). وفیات الاعیان. به کوشش احسان عباس، بیروت، دار صادر.
[7] ابن­شهر آشوب، محمد بن علی (1379ق). مناقب آل أبی طالب علیهم السلام. قم، علامه.
[8] ابن­طاووس، علی بن موسی (1409ق). إقبال الأعمال. تهران، دارالکتب­الاسلامیه.
[9] ابن­عربی، محی­الدین (1390). الکوکب الدری فی مناقب ذی­النون المصری، ترجمۀ  مسعود انصاری، تهران، جامی.
[10] ـــــــــــــــــ (1994). الفتوحات المکیه. به کوشش عثمان یحیی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
[11] ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر (1994). البدایه و النهایه، به کوشش احمد ابوملحم، بیروت، دارالکتب العلمیه.
[12] ابن‌ملقن، سراج‌الدین (1986). طبقات الاولیاء، به ‌کوشش نورالدین شریبه، بیروت، دارالمعرفه.
[13] ابن­ندیم، محمد بن اسحاق (1366).  الفهرست، ترجمۀ رضا تجدد، تهران، دنیای کتاب.
[14] ابونعیم اصفهانی، احمد حافظ (1988). حلیه الاولیاء، قاهره، دارالقراء.
[15] امین، سیده­نصرت (1361). مخزن­العرفان در تفسیر قرآن، تهران، نهضت زنان مسلمان.
[16] بحرانى، سیدهاشم (1374). البرهان فی تفسیر القرآن، قم، موسسۀ بعثه.
[17] برتلس، یوگنی. ا (2536). تصوف و ادبیات تصوف، ترجمۀ سیروس ایزدی، تهران، امیر کبیر.
[18] پورجوادی، نصرالله (1380). اشراق و عرفان، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
[19] تمیمی آمدی، عبدالواحد (1410ق). غررالحکم و دررالکلم، قم، دارالکتب­الاسلامیه.
[20] ثقفی، ابراهیم بن محمد (1410ق). الغارات، قم، دارالکتب­الاسلامیه.
[21] جامی، عبدالرحمن (1336). نفحات ‌الانس، تهران، سعدی.
[22] حرعاملی، محمد بن حسن (1409ق). وسائل الشیعه، قم، آل­البیت (ع).
[23] حسن­زادۀ آملی، حسن (1381). هزار و یک کلمه، تهران، بوستان کتاب.
[24] خطیب بغدادی، احمد بن علی (1417ق).  تاریخ بغداد، بیروت، دارالکتب العلمیه.
[25] خواجه عبدالله انصاری (1363). طبقات­الصوفیه، تهران، توس.
[26] دیلمی، حسن بن محمد (1412ق). ارشاد القلوب، قم، شریف­الرضی.
[27] ذهبی، محمد بن احمد (1986). سِیرُ اعلام النبلاء، به کوشش شعیب الارنووط، بیروت، الرساله.
[28] راوندی، قطب­الدین (1407ق). الدعوات، قم، مدرسۀ امام مهدی (عج).
[29] روزبهان بقلی (1360). شرح شطحیات، به کوشش هانری کربن، تهران، طهوری.
[30] زرین‌کوب، عبدالحسین (1362).  ارزش میراث صوفیه، تهران، امیرکبیر.
[31] سراج ‌طوسی، ابونصر (1960).  اللمع فی التصوف، به کوشش عبدالحلیم محمود، بغداد، المثنی.
[32] سلمی نیشابوری، ابوعبدالرحمن (1960). طبقات الصوفیه، به کوشش یوهانس پدرسن، لیدن.
[33] سهروردی، شهاب‌الدین (1364). عوارف­المعارف، ترجمۀ ابومنصور اصفهانی، تهران، علمی و فرهنگی.
[34] شعیری، محمد بن محمد (1363ق). جامع الأخبار، نجف، الحیدریه.
[35] شمس، محمد جواد (1392). «تأملی در پیوند تاریخی بایزید بسطامی با امام جعفرصادق(ع)»، پژوهشنامۀ ادیان، شمارۀ 13، دورۀ 7، صص153ـ175.
[36] شهید ثانی، زین­الدین بن على (1374). تسلیه العباد، تهران، هجرت.
[37] شیخ بهایی، محمد بن حسین (1403ق). کشکول بهایى، بیروت، الاعلمى.
[38] شیرازی(معصومعلی­شاه)، معصومعلی (1339). طرائق الحقائق، به کوشش محمدجعفر محجوب، تهران، کتاب­فروشی بارانی.
[39] شیروانی، زین­العابدین (1361). ریاض السیاحه، تهران، سعدى.
[40] صالح بن جناب (1373). کتاب الادب و المروه، به کوشش محمد دامادی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
[41] صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1383). شرح أصول الکافی، تهران، صدرا.
[42] صفی­علیشاه، محمدحسن (1360). اسرار المعارف و میزان المعرفه، تهران، اقبال.
[43] طوسى، محمد بن الحسن (1414ق). الأمالی، قم، دارالثقافه.
[44] ــــــــــــــ (1411ق). مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد، بیروت، مؤسسۀ فقه­الشیعه.
[45] عطار نیشابوری، فریدالدین (1366). مصیبت‌نامه، به کوشش نورانی وصال، تهران، زوّار.
[46] ــــــــــــــ (1360). تذکره­الاولیاء. به کوشش محمد استعلامی، تهران، زوّار.
[47] غزالی، ابوحامد (1403ق). احیاء علوم الدین، 16جلد، بیروت، دارالکتاب­العربی.
[48] قشیری، ابوالقاسم (1374). الرساله القشیریه، قم، بیدار.
[49] کبیر مدنی، سیدعلی (1409ق). ریاض السالکین فی شرح صحیفۀ سیّدالساجدین، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
[50] کفعمی، ابراهیم بن على (1418ق). البلد الأمین و الدرع الحصین، بیروت، الاعلمی.
[51] کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی، تهران، اسلامیه.
[52] کوفی، فرات بن ابراهیم (1410ق). تفسیر فرات الکوفی، تهران، وزارت ارشاد اسلامی.
[53] ماسینیون، لویی (1369). «مقدمه». مجموعه آثار سلمی نیشابوری، به کوشش نصرالله پورجوادی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
[54] مجلسی، محمدباقر (1414ق). شرح فقیه: لوامع صاحبقرانى. قم، اسماعیلیان.
[55] ـــــــــــ (1403ق). بحارالأنوار. بیروت، دار احیاء­ التراث­العربی.
[56] ـــــــــــ (1404ق). روضه المتقین، قم، کوشانبور.
[57] المزیدی، احمد فرید (1427ق). الإمام الجنید، بیروت، دارالکتب­العلمیه.
[58] مسعودی، علی بن حسین (1948). مروج الذهب. به کوشش: محمد عبدالحمید، بیروت، بی­نا.
[59] مصباح­الشریعه (منسوب به امام صادق (ع)) (1400ق). بیروت، الاعلمی.
[60] مقدسی، محمد بن احمد (1991).  احسن التقاسیم، قاهره، مدبولی.
[61] مولوی، جلال‌الدین (1363)، مثنوی معنوی. به کوشش نصرالله پورجوادی، تهران، امیرکبیر.
[62] نجم­الدین رازی (1352). مرصادالعباد، به کوشش محمدامین ریاضی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
[63] ورام بن أبی فراس (1410ق). مجموعۀ ورّام، مشهد، آستان قدس رضوی.
[64] هاشمی خویی، حبیب­الله (1400ق). منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه، تهران، مکتبه‌ الاسلامیه.
[65] هجویری، ابوالحسن (1358). کشف­المحجوب، به کوشش و. ژوکوفسکی، تهران، طهوری.
[66] Knysh, A (2000). Islamic Mysticism. Boston, Brill.
[67] Nicholson, R (1923). The Idea of Personality in Sufism. Cambridge, Cambridge University Press.
[67] Massignon, L (1968). Essai Sur Les Orgines du lexique technique de la mystique Musulmane. Paris, J. Virin.
[68] Trimingham, S (1971). Sufi Orders of Islam. London, Clarendon press.