A Study on the Inefficiency of Human striving Against Divine grace in tht Manṭiq-aṭ-Ṭayr and Moṣībat-Nāma of ʿAṭṭār

Document Type : Research Paper

Author

Assistant Professor of Department of Religions and Mysticism, Islamic Azad University, Takestan Branch

Abstract

In ʿAṭṭār's mystical thought, Divine Grace as a special blessing is rooted in God’s willingness that Attar called it "Azal-ul-Āzāl" or "Piṣan" (beginning of beginnings). The present study attempts to clarify the relationship between Divine grace and human striving in tht Manṭiq-aṭ-Ṭayr and Moṣībat-Nāma of ʿAṭṭār. Is man's spiritual happiness obtained from divine grace or from my efforts? ʿAṭṭār, on the one hand, considers the Divine grace as a pure gift, and believes that the honorary rank which one attains through the glance of favor, cannot be acquired by means of any act of obedience. But On the other hand, he emphasizes that acts of obedience are necessary. Therefore, human beings must take measures to attain God’s mercy and compassion, and through acts of obedience they must endeavor to show themselves worthy of God’s glance of mercy. How can we reconcile these two paradoxical approaches? If Divine grace is a pure gift from God, then what is the value of human effort? Analyses made in this paper, show: in ʿAṭṭār's thought, the "human striving" is not "cause" of God’s grace. But it is indispensable "pre-condition" for Divine grace. Accordingly, every Ddivine grace is accompanied by effort, but not every effort is accompanied by divine grace. In ʿAṭṭār's theory, the realization of spiritual perfection depends on three elements: "Divine grace", "spiritual leader" and "human striving". Among these, divine grace is more important.

Keywords


[1]. قرآن کریم.
[2]. احمدتوبی، مظاهر و قربان علمی (1397). «نجات و راه نیل به آن در کشف الاسرار و عُدَّة الابرار رشیدالدین ابوالفضل میبدی»، ادیان وعرفان، سال پنجاه­ویکم، شمارۀ دوم، پاییز و زمستان. صص ١٨١-١٦1.
[3]. اشعری، ابی­الحسن علی‌بن‌اسماعیل (بی­تا). الابانه عن اصول­الدیانه، بیروت: دار ابن­زیدون.
[4]. انصاری، خواجه عبدالله، (1349). رسائل جامع، به تصحیح وحید دستگردی، کتابفروشی فروغی تهران.
[5]. پورنامداریان، تقی (1382). دیدار با سیمرغ، چاپ سوم، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
[6]. جامی، عبدالرحمن (1858). نفحات­الانس، به­تصحیح ولیام ناسولیس، مولوی غلام عیسی و مولوی عبدالحمید، کلکته: مطبعه لیسی.
[7]. حافظ شیرازی، خواجه شمس­الدین محمد (1385). دیوان اشعار، به­تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی، تهران، زوار.
[8]. دهخدا، علی­اکبر (1373). لغت­نامه، چاپ اول، تهران، دانشگاه تهران.
[9]. دهقان، زیبا (1391). «کشش­وکوشش در مثنوی معنوی»، پایان­نامه کارشناسی­ارشد دانشکده ادبیات دانشگاه اراک، استادراهنما: جلیل مشیدی.
[10]. ریتر، هلموت (1379-1377). دریای جان، ترجمه عباس زریاب خویی و مهرآفاق بایبوردی، ج1و2، تهران، الهدی.
[11]. زرین­کوب، عبدالحسین (1386). صدای بال سیمرغ، چاپ پنجم، تهران، سخن.
[12]. ــــــــــــــــ (1379). یادداشت­ها و اندیشه­ها، چاپ پنجم، تهران، سخن.
[13]. سیدهاشمی، سیدمحمداسماعیل (1392). «عنایت الهی نسبت به جهان هستی از نگاه سه فیلسوف یهودی، مسیحی و اسلامی (ابن­سینا، ابن­میمون و توماس آکوئینی)»، آینه معرفت، سال دوازدهم، بهار1392، ش 34، صص63-39.
[14]. سیدان، الهام (1396). «مفهوم جذبه در نظام معرفتی عرفان اسلامی» ادیان و عرفان، سال 50، ش­­1، بهار و تابستان ١٣٩٦، صص­٤٦-29.
[15]. شریفی، محمد (1389). «کشش و کوشش در آثار عطار نیشابوری»، عرفانیات در ادب فارسی، دوره­1، ش4­، پاییز، صص93-80. .
[16]. شهری برآبادی، محمد (1369). «عنایت الهی در اندیشۀ الهی» کیهان اندیشه، مهر و آبان 1396. ش32، صص: 102-95.
[17]. عبدالحی، ا. ک. م. (1362). «مذهب اشعری»، ترجمه دکتر نصرالله پورجوادی و عبدالحسین آذرنگ، تاریخ فلسفه در اسلام، ج اول، به کوشش میرمحمد شریف، تهران،
[18]. عطار نیشابوری فریدالدین (1388). الهی‌نامه، با مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ پنجم، تهران، سخن.
[19]. ـــــــــــــــــ (1388). مصیبت‌نامه، با مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ چهارم، تهران، سخن.
[20]. ـــــــــــــــــ (1373). مصیبت‌نامه، با تصحیح و تعلیقات عبدالوهاب نورانی وصال، چاپ چهارم، تهران، زوار.
[21]. ـــــــــــــــــ (1388). منطق‌الطیر، با مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، ویرایش سوم، تهران، سخن.
[22]. ـــــــــــــــــ (1388). اسرارنامه، با مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، ویرایش دوم، تهران، سخن.
[23]. عمید، حسن (1390) لغت­نامه­، چاپ سی­و­هشتم، تهران، امیرکبیر.
[24]. عین­القضاه همدانی، عبدالله­بن­محمد (­١٣٨٥­). دفاعیات و برگزیدۀ حقایق به انضمام ترجمۀ دو رسالۀ شکوی­الغریب و زبده­الحقایق، ترجمه و تحشیۀ قاسم انصاری، چاپ دوم، تهران، منوچهری.
[25]. غزالی، ابوحامد محمد (­١٣٨٦­). احیاء علوم­الدین، ترجمۀ مؤیدالدین خوارزمی، به کوشش حسین خدیو جم، ٤ج، تهران، علمی و فرهنگی.
[26]. ـــــــــــــــــ (1383). کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیوجم، ج1، چاپ سوم، تهران، علمی و فرهنگی.
[27]. غنی­پور ملکشاه، احمد و سبیکه اسفندیار (1392).، «مایه­های عرفانی در قصاید سعدی و مقایسة آن با مصیبت­نامۀ عطّار»، ادیان و عرفان، سال چهل­وششم، ش دوم، پاییز و زمستان، صص220-193.
[28]. فروزانفر، بدیع­الزمان (1374). شرح احوال و نقد و تحلیل آثار شیخ فریدالدین محمد عطار نیشابوری، چ­2، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
[29]. ـــــــــــــــــ (1367). شرح مثنوی شریف، جلد اول، تهران، زوار.
[30]. کلاباذی، ابوبکر محمدبن­ابراهیم (1933­م). التعرف لمذهب­التصوف، چاپ اول، مصر: مطبعة السعادة.
[31]. مرتضوی منوچهر (1335). «تأثر خواجه حافظ از داستان شیخ صنعان»، نشریه دانشکده ادبیات تبریز، ش 39، زمستان، صص 93-362.
[32]. مستملی بخاری، اسماعیل (1363). شرح­التعرف لمذهب­التصوف، جلد 1و2، چاپ اول، تهران، اساطیر.
[33]. مولوی بلخی، جلال­الدین محمد (1375). مثنوی معنوی، به­تصحیح نیکلسون. تهران، انتشارات ناهید.
[34]. مهدی­پور، حسن (1395). «تعارض نظر و عمل در مسئلۀ جبر و اختیار در اندیشۀ عطار نیشابوری»، ادبیات عرفانی، دانشگاه الزهرا، سال هشتم، شمارة 15، پاییز و زمستان، صص214-180.
[35]. میبدی، ابوالفضل رشیدالدین (1371). کشف­الأسرار و عدة­الأبرار، به­تصحیح علی­اصغر حکمت، چاپ پنجم، تهران، امیرکبیر.
[36]. هجویری، ابوالحسن علی (1375). کشف­المحجوب، به­تصحیح و. ژوکوفسکی و والنتین آلکسی یریچ،‏ چاپ چهارم، تهران، طهوری.
[37]. همایی، جلال­الدین (1385). مولوی­نامه؛ مولوی چه می­گوید؟­2جلد، ج1، چاپ دهم، تهران، هما.
 [39]. Ritter, Hellmut (­2003). The Ocean Of The Soul Man, the World and God in the Stories of Farid al-Din cAttar, Translated by John O’Kane with Editorial Assistance of Bernd Radtke. Brill, Leiden: Boston.