بررسی نقد برخی از فقها به نسبت حق و خلق در وحدت وجود

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته عرفان و تصوف دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

2 دانشیار گروه عرفان و تصوف دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

3 استادیار گروه عرفان و تصوف دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

4 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

چکیده

پس از طرح وحدت وجود در عرفان نظری، همواره برخی از فقها به نسبت حق با خلق در این نظریه نقد وارد کردند. به باور آن‌ها، تمایزی میان حق و خلق در وحدت وجود نیست و این امر با توجه به تمایز ذاتی حق و خلق در منابع دینی غیر قابل پذیرش می­باشد. بررسی دیدگاه عرفا نشان می‌دهد که آن‌ها به عینیت محض میان حق و خلق قائل نیستند و در آثارشان، دست‌ِکم، از دو تمایز مقامی و احاطی سخن به میان آمده است. خصوصیت هر دو نوع تمایز این است که به‌جایِ طرح تمایز در دو وجود، آن را در قلمرو یک وجود تبیین می‌کند و به همین علت، گریز از عینیت در آنها ممکن نیست؛ بنابراین، دو تمایز عرفانی مذکور نقد فقها را که بر اساس تمایز وجودی حق و خلق شکل گرفته، مرتفع نمی‌سازد.

 

کلیدواژه‌ها


[1]. قرآن کریم
[2]. ابن‌عربی، محمد‌بن‌علی، (بی­تا)، الفتوحات المکیة، بیروت: دار صادر.
[3]. ابن­منظور، (1412ق.)، لسان العرب، بیروت: دار الاحیاء التراث العربی.
[4]. بهبهانی، محمدجعفر، (1413 ق.)، فضایح الصوفیة، تحقیق مؤسسۀ علامه مجدد وحید بهبهانی، قم: انتشارات انصاریان.
[5]. ترکه اصفهانی، علی‌بن‌محمد (1381ش.)، تمهید القواعد، حواشی محمد رضا قمشه­ای و محمود قمی، مقدمه و تصحیح و تعلیق سید جلال‌الدین آشتیانی، قم: مؤسسۀ بوستان کتاب.
[6]. جوادی آملی، عبدالله (1383ش.)، تسنیم: تفسیر قرآن کریم، جلد ششم، ویرایش علی اسلامی، قم: مرکز نشر اسراء.
[7]. حسن­زاده آملی، حسن (1362ش.)، رساله وحدت از دیدگاه عارف و حکیم، تهران: فجر.
[8]. حسینی طهرانی، سید محمدحسین، (1417ق.)، توحید علمی و عینی در مکاتیب حکمی و عرفانی، انتشارات علامه طباطبایی.
[9]. خراسانی، جواد، (بی­تا)، البدعة و التحرف، بی­جا.
[10]. سیدان، جعفر، (1388ش.)، سنخیت، عینیت یا تباین، مشهد: پارسیران.
[11]. طریحی، فخرالدین، (1362ش.)، مجمع البحرین، تحقیق احمد حسینی، تهران: انتشارات کتابفروشی مرتضوی.
[12]. قیصری، داوود، (1375ش.)، شرح فصوص الحکم، به کوشش سید جلال‌الدین آشتیانی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
[13]. کرمانشاهی، محمدعلی، (1412 ق.)، خیراتیه در ابطال طریقه صوفیه، تحقیق مهدی رجائی، چاپ اول، موسسۀ انصاریان.
[14]. مروارید، حسنعلی، (1383ش.)، مبدأ و معاد در مکتب اهل­بیت(ع)، ترجمه ابوالقاسم تَجری گلستانی، قم: موسسۀ انتشارات دارالعلم.
[15]. مکارم شیرازی، ناصر، (1390ش.)، تفسیر نمونه، چاپ سی‌ونهم، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
[16]. میرزا علی‌اکبر مصلایی یزدی و سید جواد مدرسی یزدی، (1375ش.)، نقدی بر مثنوی، قم: انتشارات انصاریان.
[17]. میرزای قمی، ابوالقاسم، (1390ش.)، سه رساله در نقد عرفان، مقدمه و تصحیح و تحقیق حسین لطیفی و سید علی جبار گلباغی ماسوله، چاپ سوم، مشهد: بنیاد پژوهش­های اسلامی.
[18]. نسفی، عزیز الدین (1362ش.)، مجموعه رسائل مشهور به الانسان الکامل، با تصحیح و مقدمه ماریژان موله، تهران: طهوری.
[19]. یزدان­پناه، سید ید الله، (1388ش.)، مبانی و اصول عرفان نظری، نگارش سید عطاء انزلی، قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام‌خمینی(ره).