تحلیل مفاهیم «خود» و «دیگری» براساس مبانی عرفانی ابن‌عربی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه عرفان اسلامی پژوهشکدۀ امام خمینی و انقلاب اسلامی

چکیده

به اعتقاد برخی وحدت­گرایی عرفانی با نفی تمایزات انسانی جایی برای شکل‌گیری مفاهیم «خود» و «دیگری» و رابطه «من - تو»یی که از لوازم تفکر اخلاقی است، باقی نمی‌گذارد. ازاین‌رو، موضوع مقالۀ حاضر چگونگی تکوّن مفاهیم «خود» و «دیگری» با ابتنای بر هستی­شناسی وحدت وجودی ابن‌عربی است و سعی شده تا با روش تحلیلی و بر اساس مبانی عرفانی «وحدت در کثرت»، «مظهریت اسمایی»، «تعدد جهات» و اصل «لاتکرار فی­التجلی» نشان داده شود که در نظریۀ وحدت وجود ابن‌عربی تمایزات انسانی از بین نمی­رود و می‌توان از رابطۀ مبتنی بر «من - تو» در ذیل مفاهیم «خود» و «دیگری» سخن گفت که بدین‌گونه شرط امکان اخلاق تأمین می‌شود. همچنین، عارف وحدت وجودی هم «خود» را مقدم بر «دیگری» می­شناسد و هم «دیگری» را در درون خود می‌یابد، بدون آنکه دیگری را به خود تقلیل دهد و اصالت و غیریت او را زیر سؤال برد. درضمن، استدلال می‌شود که قول به وحدت بنیادین انسان‌ها نه‌تنها اخلاق را ناممکن نمی‌سازد؛ بلکه از شروط ضروری آن است.

کلیدواژه‌ها


[1]. ابن‌عربی، محیی­الدین (؟). الفتوحات­ المکیه، 4جلد، بیروت، دار الصادر.
[2]. ـــــــ (1946م). فصوص الحکم، تعلیقات: ابوالعلاء عفیفی، قاهره، دار إحیاء الکتب العربیه.
[3]. بوبر، مارتین (1398). من و تو، ترجمه ابوتراب سهراب و الهام عطاردی، تهران، نشر فروزان روز.
[4]. جندی، مویدالدین (1423ق). شرح فصوص الحکم، تصحیح: سید جلال­الدین آشتیانی، قم، بوستان کتاب.
[5]. چیتیک، ویلیام (1390). طریق عرفانی معرفت از دیدگاه ابن‌عربی، ترجمه: مهدی نجفی­افزا، تهران، انتشارات جامی.
[6]. ــــــــــ (1383). عوالم خیال: ابن‌عربی و مسألۀ کثرت دینی، ترجمه: سیدمحمود یوسف­ثانی، تهران، پژوهشکده امام خمینی (س) و انقلاب اسلامی.
[7]. خمینی، روح­الله (1386). تفسیر سورۀ حمد، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س).
[8]. دیویس، کالین (1386). درآمدی بر اندیشۀ لویناس، ترجمه: مسعود علیا، تهران، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
[9]. علیا، مسعود علیا (1395). کشف دیگری همراه با لویناس، تهران، نشر نی.
[10]. فرغانی، سعیدالدّین سعید (1392). مشارق الدّراری، مقدمه و تعلیقات: سید جلال­الدین آشتیانی، قم، بوستان کتاب.
[11]. فناری‏، شمس­الدین محمد حمزه (2010م). مصباح الأنس بین المعقول و المشهود، محقق / مصحح: عاصم ابراهیم الکیالی، بیروت، دارالکتب العلمیه‏.
[12]. قیصری، داود (1375). شرح فصوص الحکم، تصحیح: سید جلال­الدین آشتیانی، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
[13]. کین، سم (1382). گابریل مارسل، ترجمه مصطفی ملکیان، تهران، نگاه معاصر.
[14]. مهدی‌پور، حسن (1398). «مسئله امکان اخلاق و وحدت­گرایی عرفانی»، ادیان و عرفان، تهران، سال پنجاه و دوم، شماره دوم، پاییز و زمستان. صص 325-347.