Mysticisim and Akhbarism in the Thought of Mirza Muhammad al-Akhbari An Investigation of Relation Between Ijtihad, Sufism, and Akhbari Movements in the First Half of the 13th Century AH.

Document Type : Research Paper

Authors

1 PhD Student, Department of History, Faculty of Literature and Human sciences, University of Tehran, Tehran, Iran

2 Professor, Department of History, Faculty of Literature and Human sciences, University of Tehran, Tehran, Iran

Abstract

Mirza Mohammad Akhbari (d. 1232 AH) is one of the Akhbari scholars who is known for his numerous works containing sharp criticism of Mujtahids. In the present research, a less-explored aspect of Mirza Muhammad Akhbari's ideas and works, which includes his mystical tendency, has been studied. This research also study impact of the intellectual context of the time (the first decades of the 13th lunar century) on his ideas. That time was the era of conflict between the three discourses of Ijtihad, Sufi and Akhbari. The questions of this research are: How was Mirza Mohammad Akhbari's connection with Sufism and mysticism? How this kind of connection has been manifested in his works? and to what extent mystical aspect of his thought has been affected by his Akhbarism? The results of the research indicate that Mirza Mohammad Akhbari’s positions on mysticism and Sufism were influenced by his hostile literature against the mujtahids. Mirza Mohammad Akhbari defends mysticism and criticizes Sufism, using the dualism of mysticism/sufism. He also wrote treatises on mystical wisdom and was in contact with Sufis. He likened Sufis to Mujtahids and mystics to Akhbarites and considered Sufis and Mujtahids to be similar to each other in their heresy and dependence on Sunnis. Furthermore, by defending Sufi figures that have been criticized by scholars, he has practically taken the side of Sufis in the debate between mujtahids and Sufis.

Keywords

Main Subjects

References

ابراهیمی دینانی،‌ غلامحسین (۱۳۷۷). ‌ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام. تهران: طرح نو.
اخباری، محمد بن‌ عبدالنبی (۱۳۵۶). ایقاظ النبیه. به کوشش ابراهیم بن احمد جمال‌الدین. مصر: الثغر.
اخباری، محمد بن عبدالنبی (1398). تحفه جهانبانی. تصحیح کامران محمدحسینی و رسول جعفریان. نشریه کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، جلد ۱۵، قم: نشر مورخ و کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران.
اخباری، محمد بن عبدالنبی (۱۴۳۸). رساله السالکین. تحقیق علی بن جعفر آل جساس. بی‌نا.
اخباری، محمد بن عبدالنبی (خطی). حجر الملقم. نسخه شماره ۵/۲۷۹۷، کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
اخباری، محمد بن عبدالنبی (خطی). حقیقه الاعیان. نسخه شمار ۴/۵۴۹. کتابخانه مدرسه حجتیه.
اخباری، محمد بن عبدالنبی (خطی). سیف الله مسلول. نسخه شماره ۴۴۸۶. کتابخانه مرکز احیاء تراث.
اخباری، محمد بن عبدالنبی (خطی). شمس الحقیقه. نسخه شماره ۳/۵۴۹، کتابخانه مدرسه حجتیه.
اخباری، محمد بن عبدالنبی (خطی). مجالی‌المجالی. نسخه شماره ۱۴۷۳۱/۳. کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
اخباری، محمد بن عبدالنبی (خطی). میزان التمییز. نسخه شماره ۱/۲۸۳۴. کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
اخباری، محمد بن عبدالنبی (خطی). نجم‌الولایه. نسخه شماره ۲/۵۴۹. کتابخانه مدرسه حجتیه قم.
اخباری، محمد بن عبدالنبی (خطی). نفثه المصدور. نسخه شماره ۸/۱۴۴۷۷. کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
اخباری، محمد بن عبدالنبی (خطی). ومضه‌النور. نسخه شماره ۳۷۹۳. کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
اخباری،‌ محمد بن عبدالنبی (خطی). صحیفه احوال‌الصفا. مجلد دوم، نسخه شماره ۱۴۵۴۳. کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
استرآبادی، محمد امین (1440). الفوائد المدنیه. قم: جامعة المدرسین فی الحوزة العلمیه.
استرآبادی، محمد امین (۱۳۹۵). دانشنامه شاهی. تصحیح مهدی حاجیان و علی اکبر زال پور. تهران: حکمت و اندیشه.
اسفندیار، ‌محمود رضا (1398). تاریخ تصوف و عرفان اسلامی. زیر نظر شهرام یوسفی. تهران: سمت.
انصاری، حسن (۱۳۹۵). تشیع امامی در بستر تحول. تهران: ماهی.
ایمانی، ایمان و پازوکی، شهرام (۱۳۹۸). «تصوف در صورتبندی گفتمانی رساله رد صوفیه». تاریخ و تمدن اسلامی. 1 (15).صص 167-203. 10.30495/jhcin.2019.14725
آجودانی، ماشاءالله (1382). مشروطه ایرانی. تهران: اختران.
بحرانی، یوسف (1405). الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة. تحقیق محمد تقی الایروانی. بیروت:‌ دارالاضواء.
بحرانی، یوسف بن احمد (1429). لولوة البحرین. تحقیق محمد صادق بحرالعلوم. منامه: مکتبة فخراوی.
بشیر، حسین (1390). تاریخ فرهنگی سلفیه از متن‌گرایی تا زمینه گرایی. مجموعه مقالات بنیادگرایی و سلفیه. به کوشش حسین هوشنگی و احمد پاکتچی. تهران:‌ دانشگاه امام صادق.
بهشتی، ابراهیم (1391). اخباریگری (تاریخ و عقاید). قم: مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث.
جعفریان، رسول (1398 الف). مقالات و رسالات تاریخی. دفتر هفتم. تهران: نشر علم.
جعفریان، رسول (1398 ب). صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
جعفریان، رسول (1391). دو رساله از کاشف الغطاء علیه میرزا محمد اخباری. تهران: کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
حائری،‌ عبدالهادی (1380). نخستین رویارویی اندیشه گران ایران با دو رویه تمدن بورژوازی غرب. تهران:‌ امیر کبیر.
حر عاملی، محمد بن حسن (بی‌تا). الفوائد الطوسیه، تحقیق سید مهدی لاجوردی و محمد درودی، قم، المطبعة العلمیه.
حسینی، سید احمد (1369). فهرست کتابخانه آیت الله العظمی مرعشی. قم: کتابخانه آیت الله مرعشی.
خاوری شیرازی، فضل‌ الله بن عبد النبی (1380). تاریخ ذوالقرنین. به تحقیق ناصر افشارفر. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. سازمان چاپ و انتشارات.
خوانساری، محمد باقر (1392). روضات الجنات. تحقیق اسدالله اسماعیلیان. قم: مکتبه اسماعیلیان.
رازی، مرتضی بن داعی حسنی (1383). تبصرة العوام. به تصحیح عباس اقبال آشتیانی. تهران: اساطیر.
رضایی، مهدی (1395). «بررسی تحولات در زمانی تعاریف عرفان و تصوف بر اساس متون نثر صوفیه تا سدۀ سیزدهم هجری». نشریۀ مطالعات عرفانی، 12 (11)، 39-66
زرگری‌نژاد، غلامحسین (1398). اندیشه و سیاست در ایران قاجار. تهران: نگارستان اندیشه.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1342). ارزش میراث صوفیه. تهران: آریا.
زرین کوب، عبدالحسین (1387). دنباله جستجو در تصوف ایران. تهران: امیر‌کبیر.
سیدین، علی (1387). پشمینه‌پوشان. تهران: نی.
شریف قمی، محمد کریم (۱۳۹۸). تحفه العشاق. تصحیح حسین رسول: تهران.
شمس، محمد جواد (1396). «ریشه‌شناسی، معنی اصطلاحی و خاستگاه». در تصوف: خاستگاه،‌ تاریخ و موضوعات وابسته. به کوشش فاطمه لاجوردی. تهران: مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.
شمس، محمدجواد (1381). «تصوف در آینه نقد صوفی». نامه فرهنگستان (20).
شیروانی، زین العابدین بن اسکندر (1339). ریاض السیاحه. به تصحیح اصغر حامد ربانی. تهران: کتابفروشی سعدی.
شیروانی، زین العابدین بن اسکندر (بی‌تا) بستان السیاحه. تهران: سنایی.
صبوریان، محسن (۱۳۹۷). تکوین نهاد مرجعیت تقلید شیعه. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (۱۳۴۰). کسر اصنام الجاهلیه. به تحقیق محمد تقی دانش پژوه، تهران: مطبعه جامعه طهران.
صدوقی، منوچهر (1370). تاریخ انشعابات متاخره سلسله نعمت اللهیه، در دو رساله در تاریخ جدید تصوف ایران. تهران: پاژنگ.
صفت گل، منصور (1389). ساختار نهاد و اندیشه دینی در ایران عصر صفوی. تهران: رسا.
طبسی،‌ محمد ابراهیم بن محمد علی (خطی)، آیینه شاهی. نسخه شماره ۹۰۵۰. کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
طبسی، محمد ابراهیم بن محمد علی (خطی)، تحفه محمدیه. نسخه شماره ۷۴۱د. کتابخانه دانشکده الهیات دانشگاه تهران.
عقیلی،‌ نور الله (1395). تصوف در رویارویی با نهاد مذهب و حکومت. اصفهان: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم شعبه اصفهان.
علم الهدی، محمد بن محسن (1397)‌. رساله در رد صوفیه. به کوشش رسول جعفریان. قم: مورخ.
فسایی، حسن، (1382). فارسنامه ناصری. تصحیح منصور رستگار فسایی. تهران: امیر‌کبیر.
قزوینی، عبدالجلیل (1391). کتاب النقض. به تصحیح جلال‌الدین محدث. قم: دارالحدیث و کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
قمی، محمد طاهر (بی‌تا). تحفه الاخیار. به تصحیح داود الهامی. قم: هدف.
کاظمی موسوی، احمد (1398). سلطان صاحب قران و علمای زمان. تهران: آگاه.
کرکی، حسین بن شهاب الدین (1347). هدایه الابرار الی طریق الائمه الاطهار. دارالحسین.
کرمانشاهی، آقا محمد علی (1371). خیراتیه در ابطال طریقه صوفیه. قم: انصاریان.
الگار، حامد، ۱۳۹۶، دین و دولت در ایران. ترجمۀ ابوالقاسم سری. تهران: توس.
محمدحسینی، کامران و جعفریان، رسول (1402). میرزا محمد اخباری (م.۱۲۳۲ ق.) و قتل سیسیانوف روس (پژوهشی در رابطه فتحعلی‌شاه قاجار و میرزا محمد اخباری). پژوهش‌های علوم تاریخی. 15 (2). صص 85-104. 10.22059/jhss.2023.364621.473655
محمدحسینی، کامران (1401). «نگاهی به رساله مجالی المجالی و برخی آرای فلسفی میرزا محمد اخباری (م 1232 ق)» آینه پژوهش. 33 (196). صص 251-263.
مدرسی طباطبایی، حسین (1368). مقدمه‌ای بر فقه شیعه. ترجمۀ محمد آصف فکرت. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
مرادی خلج، محمدمهدی و پیروزان، هادی (1393). «تحول اندیشه‌ای طریقت نعمت‌اللهیه در رویارویی با دو جریان شریعت و سلطنت در عصر فتحعلی شاه قاجار». پژوهش‌های علوم تاریخی. ۶ (۱) صص 143-162
معصوم علیشاه، محمد معصوم بن زین العابدین (بی تا) طرائق الحقائق. به تصحیح محمد جعفر محجوب. تهران: سنایی.
حبیب آبادی، محمد علی (1364). مکارم الآثار در احوال رجال دوره قاجار، اصفهان.
نصر، سید حسین (۱۳۶۱). «رابطه بین تصوف و فلسفه در فرهنگ ایران». مجله ایران نامه (1).
وحید نامه (1338). شرح مختصری از احوال و اثار شخصیت کامل عرفان حضرت وحید الاولیا. تهران: خانقاه احمدی.
Religions and Mysticism
Volume 56, Issue 2
March 2024
Pages 387-406

Files

Share

How to cite

Statistics