هنر در عرفان اسلامی به‌مثابۀ نوعی تفکر وجودی‏:با تاکید بر عرفان ابن عربی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش‌آموختۀ دکترا، گروه حکمت و فلسفه و منطق، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

چکیده

تفکر وجودی به‌مثابۀ نوعی معرفت غیر مفهومی، سیر از باطل به حق و از ظاهر به باطن دارد و در ذات خود معرفتی تأویلی است که در پی ارجاع صور و ظاهر به اصل و باطن و حقیقت آنهاست. از سوی دیگر هنر در منظر متفکران بزرگ، نه بازنمود جهان خارج و نه متعلق زیبایی‌شناسی است بلکه فتوح و ظهور حقیقت است. چنانچه هنر اصیل را بعنوان «انکشاف حقیقت» و «امری که عالمی را می‌گشاید» بدانیم، آنگاه هنر اصیل نوعی گشودگی و آشکارگی اصیل وجود خواهد بود و هنرمند کسی است که در اثر خود وجود را متجلی می‌سازد. براین اساس آنچه که وی در هنر خود آشکار می‌کند درصورتی که با روش تأویل با آن روبرو شویم و از آن کشف حجاب کنیم، عالمی خاص را بر ما آشکار می‌کند و به ما اجازه می‌دهد با سیر از ظاهر اثر هنری به باطن هنر-یعنی حقیقت وجود و تجلیات باطنی آن-قدمی در قرب به حقیقت برداریم و بر این اساس هنر همراه نوعی معرفت و بصیرت پیشینی و هم خود به‌مثابۀ نردبانی معرفتی برای متعاطی خود خواهد بود. هنر اصیل به‌مثابۀ آنچه که ساحتی از حقیقت را آشکار می‌کند و به این معنی در عرفان خصوصا عرفان ابن عربی قابل طرح خواهد بود؛ و چون سیر صعودی و معرفتی از ظاهر به باطن در ذات این هنر هست، به‌مثابۀ نوعی معرفت وجودی-حضوری هم خواهد بود. این پژوهش با روش تحلیلی-استنتاجی صورت پذیرفته‌است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اسفندیار، حسین؛ فلاح رفیع، علی (۱۴۰۳). «امکانات آموزه‌های ابن عربی در بسط طریقی نو تفکر وجودی»، مجله آینه معرفت، دوره ۲۴، شماره پیاپی ۷۸، اردیبهشت ۱۴۰۳: ص ۳۵-۵۴.
ابن فارس، احمد. (1404ق). معجم مقاییس اللغة. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
ابن عربی، محی الدین محمد بن علی. (1414 ق). الخیال؛ عالم البرزخ و المثال من کلام الشیخ الاکبر. جمعه محمود محمود غراب، دمشق: دارالکاتب العربی.
ابن عربی، محی الدین محمد بن علی. (1946). فصوص الحکم. بیروت: دارالکتب العلمیة.
ــــــــــ (2000). ذخائر الاعلاق فی شرح ترجمان الاشواق. بیروت: دارالکتب العلمیة.
ــــــــــ (2003). کتاب المعرفة. دمشق: دارالتکوین للطباعة و النشر.
ــــــــــ (بی تا). الفتوحات المکیة. بیروت: دارالصادر.
پازوکی، شهرام. (1384). حکمت هنر و زیبایی در اسلام. تهران: موسسه تالیف، ترجمه و نشر آثار هنری.
حکمت، نصرالله و جمعی از نویسندگان. (1397). «تبیین نسبت وجودی هنر و زیبایی انسان با اسماءالله در هستی‌شناسی عرفانی ابن عربی»، مجله پژوهش‌های هستی‌شناختی. سال هفتم، شماره 13، بهار و تابستان 97: ص 1-20.
حکمت، نصرالله. (1389). متافیزیک خیال در گلشن راز شبستری. تهران: موسسه تالیف ترجمه و نشر آثار هنری.
خاتمی، محمود. (1390). اشاره ای به زیباشناسی از منظر پدیدارشناسی. تهران: موسسه تالیف، ترجمه و نشر آثار هنری.
چیتیک، ویلیام. (1401). عوالم خیال؛ ابن عربی و مسئله اختلاف ادیان، ترجمه قاسم کاکایی. تهران: نشر هرمس، چاپ دهم.
ریخته‌گران، محمدرضا. (1380). هنر، زیبایی، تفکر: تاملی در مبانی نظری هنر. تهران: نشر ساقی.
شبستری، محمود. (۱۳۷۲). گلشن راز. کرمان: انتشارات خدمات فرهنگی.
کاشانی، ملاعبدالرزاق. (1370). شرح فصوص الحکم. قم: انتشارات بیدارفر.
ــــــــــ (1422ق). تفسیر قرآن؛ تأویلات ملا عبدالرزاق. بیروت:‌دار احیاء التراث العربی.
کربن، هانری. (1387). ابن سینا و تمثیل عرفانی. ترجمه انشالله رحمتی، تهران: نشر سوفیا.
ــــــــــ (138۳). تخیل خلاق در عرفان ابن عربی. ترجمه انشالله رحمتی، تهران: نشر جامی
مولانا جلال الدین محمد بلخی. (1373). مثنوی معنوی. مصحح توفیق سبحانی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی.
نصر، سید حسین. (1375). هنر و معنویت اسلامی. ترجمه رحیم قاسمیان. تهران: دفتر مطالعات دینی.
هایدگر، مارتین. (1381). شعر، زبان و اندیشه رهایی. ترجمه عباس منوچهری، تهران: نشر مولی.