بررسی تطبیقی چرایی مرگ، نخستین قتل و جغرافیای عالم مردگان دراساطیر کتاب مقدس عبری با اساطیر میانرودان، مصر و زرتشتی‏

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ کارشناسی ارشد، گروه ادیان و فلسفه، دانشکدۀ ادبیات و زبانهای خارجی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران.

2 دانشیار، گروه ادیان و فلسفه، دانشکدۀ ادبیات و زبانهای خارجی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران.

چکیده

دیرپای‌ترین، ‌گسترده‌ترین و اثرگذارترین دغدغه آدمی‌از آغاز تاریخ تا کنون، حل معمای مرگ بوده‌است، ‌به گونه‌ای که می‌توان پیش‌بینی مرگ و جهان پس از مرگ را ممیّزه انسان از حیوانات دانست، ‌ازینرو بازتاب این دغدغه درنخستین‌‌‌ اساطیر بشر نیز دیده می‌شود. ساخت اهرام پرشکوه مصر و دیگر گورهای‌‌‌ منظم و پرشکوه گواه این مدعاست.این مقاله نگرش چهار دسته از اساطیرخاورمیانه (اساطیر بین‌النهرین، مصر، کتاب مقدس عبری و زرتشتی) را که همزمانی نسبی دارند، ‌دربارۀ مرگ و پس از مرگ، گزارش، ‌تحلیل و تطبیق می‌کند.این جستار در پی پاسخ به پرسش‌‌هایی از این دست‌‌است: آیا بر اساس اساطیر مرگ از روز نخست ذاتی حیات آدمی‌بوده یا بعداً عارض شده‌‌است؟، ‌مرگ‌آفرین چه کسی‌‌است؟ خدا، ‌خود انسان، ‌نیروی شرّ کیهانی؟ مرگ خوشایند ‌است یا سخت و نامطلوب؟ ‌جهنم و بهشت در این اساطیر چه ویژگی‌‌هایی دارند؟ ‌نخستین انسانی که مرده یا کشته شده چه کسی‌‌است؟ در جهان دیگر همه انسان‌‌ها داوری می‌شوند یا تنها گروهی خاص؟ ‌داوران چه کسانی‌اند و بر اساس برخی اساطیر، داوری رستاخیز چگونه انجام می‌شود؟در بررسی تطبیقی دیده‌‌‌ می‌شود که مابین‌‌‌ اساطیر کتاب مقدس عبری (یا عهد قدیم به اصطلاح مسیحیان) با بین‌النهرین شباهت بسیاری وجود دارد، در صورتی که اساطیر مصر و عبری با وجود همجواری و همزیستی جغرافیایی باورمندان آنها، همسویی چندانی ندارند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اباذری، ‌یوسف. زهره بهجو. مراد فرهادپور. وهاب ولی‌ (1372) ادیان جهان باستان، ‌جلد دوم: مصر و بین‌النهرین‌، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
اسمارت، ‌نینیان (1372) تجربه دینی بشر‌، جلد اول، ترجمه مرتضی گودرزی، تهران: سمت.
اوستا: کهن‌ترین سرودها و متنهای ایرانی (1370)، گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه، تهران: مروارید،
آزادگان، ‌جمشید (1385)، تاریخ ادیان ابتدایی و قدیم، تهران‌‌: سمت، ‌چاپ دوم.
آنترمن، ‌آلیس (1385)، باورها وآیینهای یهودی، ‌ترجمه رضا فرزین، قم: ‌مرکز مطالعات‌وتحقیقات ادیان و مذاهب.
بلان، ‌یانیک (1372)، پژوهش در ناگزیری مرگ گیل گمش، ترجمه جلال ستاری‌، تهران‌‌: مرکز، ‌چاپ دوم‌.
بلک، ‌جرمی، ‌گرین، ‌آنتونی (1385)، ‌فرهنگنامۀ خدایان، ‌دیوان و نمادهای ‌بین‌النهرین باستان، ‌ترجمه پیمان متین، ‌تهران: امیرکبیر.
فرنبغ دادگی 1395، بندهش، گزارنده: مهرداد بهار، تهران: توس، چاپ پنجم.
بویس، ‌مری (1386)، زرتشتیان، ترجمه عسگر بهرامی‌، تهران‌‌: ققنوس، ‌چاپ هشتم.
بهار، ‌مهرداد (1387)، پژوهشی در اساطیر ایران‌، تهران‌‌: آگاه، ‌چاپ هفتم.
بهاری، ‌علی (1390)، بررسی تطبیقی آیینها و اساطیر خاورمیانه با کتاب مقدس، ‌پایان نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه کاشان، ‌به راهنمایی دکتر حسین حیدری و مشاوره حسین ستار.
جلالی مقدم، ‌مسعود‌ (1384)، کرانههای هستی انسان در پنح افق مقدس‌، تهران: امیرکبیر.
دریاب سمن وحامد ‌وحدتی‌نسب. ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌بهار‌و‌تابستان‌1393‌، انسان نئاندرتال: مرگ و مرگ آگاهی، پژوهشهای ‌انسانشناسی ‌ایران، دوره‌4‌، شماره 1، صص‌149 ـ‌131
رضایی، ‌مهدی (1372)، آفرینش و مرگ در اساطیر‌، تهران‌‌: اساطیر، ‌چاپ دوم.
ژیران، ‌ف. (1372)، اساطیر آشور و بابل، ترجمه ابوالقاسم اسماعیل پور. تهران‌‌: کاروان، ‌چاپ سوم.
ستاری، ‌جلال‌ (1384)، پژوهشی در اسطوره گیل گمش و افسانه اسکندر‌، تهران‌‌: مرکز، ‌چاپ دوم.
کتاب مقدس (ترجمه تفسیری)، (1995)، انجمن بین المللی کتاب مقدس.
کریمر، ‌ساموئل (1340)، ‌الواح سومری، ‌ترجمه داود رسائی، ‌تهران: شرکت سهامی افست.
کهـن، ‌آبراهام (1382)، گنجینه‌ای از تلمود، ‌ترجمه امیر فریدون گرگانی، ‌تهران‌‌: اساطیر.
گری، جان (1378) اساطیر خاور نزدیک، ترجمه باجلان فرخی، تهران: اساطیر.
لیک، ‌گوندولین‌ (1385)، فرهنگ اساطیر شرق باستان‌، ترجمه رقیه بهزادی‌، تهران‌‌: طهوری.
مصاحب، غلامحسین (1381)، دایره المعارف فارسی، ج2، به سرپرستی غلامحسین مصاحب، تهران: امیرکبیر.
مک کال، ‌هنریتا‌ (1386)، اسطورههای ‌بین‌النهرین‌، ترجمه‌ عباس مخبر، ‌تهران: مرکز، ‌چاپ چهارم.
مولوى، ‌جلال‌الدین محمدبن‌محمد (1378)، کلیات شمس یادیوان کبیر، ج2، با تصحیحات بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: امیرکبیر.
ناس، ‌جان بی. (1375)، تاریخ جامع ادیان‌، ترجمۀ علی اصغرحکمت‌، تهران‌‌: علمی و فرهنگی، ‌چاپ هشتم.
نانسی ساندرز (1387)، بهشت و دوزخ در اساطیر بین‌النهرین، ‌ترجمه‌ ابوالقاسم اسماعیل پور، ‌تهران: کاروان.
نصرتی، ‌سپیده (1387)، بررسی تحلیلی کتاب ایوب و تأثیرات آن بر الهیات یهودی ـ مسیحی، ‌پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تهران، ‌دانشکده الاهیات، به راهنمایی دکتر حسین حیدری و مشاوره‌‌ دکتر ناصر گذشته.
وارنر، ‌رکس (1386)، دانشنامه اساطیر، برگردان ابوالقاسم اسماعیل پور، ‌تهران‌‌: اسطوره.
ولی، ‌وهاب و میترا بصیری‌ (1372)، ادیان جهان باستان، ‌جلد سوم: ‌تهران‌‌: موسسه مطالعات و تحقیقات‌‌ فرهنگی (پژوهشگاه).
ویو، ‌ژ‌. (1387)، اساطیر مصر‌، ترجمه ابوالقاسم اسماعیل پور‌، تهران‌‌: کاروان، ‌چاپ چهارم.
هارت، ‌جرج‌ (1385)، اسطورههای مصری‌، ترجمه عباس مخبر، ‌تهران‌‌: مرکز، ‌چاپ چهارم.
هوک، ‌ساموئل‌ (1372)، اساطیر خاورمیانه، ‌ترجمه علی‌اصغربهرامی و فرنگیس مزداپور، ‌تهران: روشنگران، ‌چاپ دوم.
هینلز، ‌جان، (1386)، شناخت اساطیر ایران‌، ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی‌، تهران‌‌: چشمه، ‌چاپ‌یازدهم.
Bultman, Rudolf (1970) Primitive Christianity, trans. Reverend R. H. Fuller, The world publishing company, Cleveland& New york.
Collins, John Joseph, Apocalipticism in the Dead Sea Scrolls, Rouledge, London& New york, 1997.
Silver, Daniel Jeremy (1974) A History of Judaism: from Abraham to Maimonides, Vol. 1, Book Publishers, New York.
Josephus (1997) Jewish war, trans. Vermes and Goodman,1989, cited by: Collins.