دینداری پست مدرن و از خودبیگانگی ملی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه ادیان و عرفان دانشگاه تهران

چکیده

دین از مهم‏ترین عوامل تأثیرگذار بر شکل‏گیری و بقای «هویت ملی» است. هرگونه تحولی بر بروز اجتماعی دین می‏تواند هویت را دستخوش تغییراتی کند. مسئلة این نوشتار آن است که «پست‏مدرنیزاسیون دینداری» چه رابطه‏ای با «از خود بیگانگی ملی» دارد. نوشتار حاضر، به روش تحلیلی و نه پژوهش پیمایشی تلاش می‏کند که رابطة معنادار میان این دو را به اثبات رساند. در تحلیل دینداری پست‏مدرن، به ویژگی‏هایی می‏رسیم که برای احساس تعلق به هویت ملی، مضر و مخرب‏اند؛ از آن جمله می‏توان به سطحی و روبنایی شدن دین، فرقه‏گرایی شدید، مصرفی شدن دین، تبدیل دین به حالتی که از آن به «دین خویشتن» یاد می‏توان کرد و عرفی‏سازی جهان اشاره نمود. این ویژگی‏ها موجب محو الگوها و مرجعیت‏های اصیل، اهداف مشترک ملی، محرومیت جامعه از کارکرد انسجام‏بخشی دین، پلورالیسم و تضعیف جایگاه شعائر و مناسک دینی می‏گردند. این پیامدهای منفی که دامنگیر هویت ملی می‏گردند، بر دامنه و شدت از خودبیگانگی می‏افزایند.

کلیدواژه‌ها


[1] اتو، رودلف (1380). مفهوم امر قدسی، ترجمه: همایون همتی، تهران، نقش جهان.
[2] الیاده، میرچا (ویراستار‌) (1375). دین‏پژوهی، ترجمه: بهاء‏الدین خرمشاهی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
[3] ایلیا (م. رام‏الله‌) (بی‏تا). جریان هدایت الهی یا تعالیم حق، تدوین: پیمان الهی، تهران، تعالیم مقدس.
[4] برانتون، پل (1383). تفسیرهای پل برانتون از کتب مقدس، ترجمه: هما شهرام‏بخت، تهران، جم.
[5] براون، استیون اف (1391). دینهای جهان: آیین پروتستان، ترجمه: فریبرز مجیدی، قم، ادیان.
[6] بروجردی، مهرزاد (1377). « بحثی در باب تعابیر ملی‏گرایانه از هویت ایرانی»، کیان، شمارة 47.
[7] بل، دانیل (1380). «دین و فرهنگ در جامعه پساصنعتی»، ترجمه: مهسا کرم‌پور، ارغنون، شمارة 18، پاییز، صص 183 –159.
[8] بیرو، آلن (1380). فرهنگ علوم اجتماعی، باقر ساروخانی، تهران، کیهان.
[9] پیرسون، کریستوفر (1384). معنای مدرنیت: گفتگو با آنتونی گیدنز، علی اصغر سعیدی، تهران، کویر.
[10] چلبی، مسعود (1375).نظم اجتماعی، تهران،  نی‌.
[11] حمیدیه، بهزاد (1391). معنویت در سبد مصرف، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی.
[12] رزازی‌فر، افسر (1379). «الگوی جامعه‏شناختی هویت ملی در ایران (با تأکید بر رابطة میان هویت ملی و ابعاد آن‌«، فصلنامة مطالعات ملی، شمارة 5.
[13] رستگار، علی‏عباس (1389). معنویت در سازمان با رویکرد روان‌شناختی، قم، دانشگاه ادیان و مذاهب.
[14] ریتزر، جرج (1374). جامعه‏شناسی در دوران معاصر، ترجمه: محسن ثلاثی، تهران، علمی.
[15] عاملی، سعیدرضا (1380). «تعامل جهانی شدن، شهروندی و دین»، نامة علوم اجتماعی، شمارة 18، پاییز و زمستان.
[16] کریسایدز، جرج د (1382). «تعریف معنویت‏گرایی جدید»، ترجمه: باقر طالبی‌ دارابی، فصلنامة تخصصی هفت آسمان، شمارة 19.
[17] گل‏محمدی، احمد (1381). جهانی شدن، فرهنگ، هویت،تهران، نی.
[18] ملتون، گوردون (1385)، «ظهور رشتة مطالعات ادیان نوپدید از دیدگاه ملتون»، ترجمه: بهزاد حمیدیه و مجتبی کرباسچی، مجلة راهبرد مرکز تحقیقات استراتژیک، شمارة 39، بهار، صص 342- 319.
[19] همیلتون، ملکم (1377).جامعه‏شناسی دین، محسن ثلاثی، تهران، تبیان.
[20] واترز، مالکوم (1379). جهانی شدن، اسماعیل مردانی گیوی و سیاوش مریدی، تهران، سازمان مدیریت صنعتی.
[21] یوسفی، علی (1380). «روابط بین قومی و تأثیر آن بر هویت ملی اقوام در ایران»، فصلنامة مطالعات ملی، شمارة 8، سال دوم، تابستان.
[22] Bauman, Zygmunt (2000), Liquid Modernity, Cambridge: Polity Press.
[23] Beck, Ulrich (1986), Risk Society: Towards a New Modernity,London: Sage.
[24] Berger, Peter (2006), Speaking on Religion in Globalizing World, in: http://pewforum.org/events/linex.php?EventID=136.
[25] Calhoun, Craig (1995), Critical Social Theory, Basil Blackwell.
[26] Campbell, Colin (1999), The Easternisation of the West, in: Bryan Wilson & Jamie Cresswell (eds.), New Religious Movements, Challenge And Response, London and New York: Routledge, pp. 35- 48.
[27] Callinicos, Alex (1999), Social Theory: Historical Introduction, New York: New York University Press.
[28] Castells, Manuel (1996), The Rise of the Network Society, Wiley-Blackwell.
[29] ‏‏‏‏---------- (1997) ), The Power of Identity, Oxford: Blackwell.
[30] Clarke, Peter (2006), New Religions in Global Perspective, New York: Routledge.
[31] Geertz, Clifford (1973), The Interpretation of Cultures, New York: Basic Books. 
[32] Giddens, Anthony (1990), The Consequences of Modernity, Cambridge: Polity Press.
[33] Harvey, David (1989), The Condition of Postmodernity, An enquiry into the origins of cultural change, Oxford: Blackwell.
[34] Jameson, Fredric (1991), Postmodernism, or the Cultural Logic of Late Capitalism, London: Verso.
[35] Li, Rebecca S. K. (2002), Alternative Routes To State Breakdown: Toward an Integrated Mode of Territorial Disintegratio, in: Sociological Theory, N. 20, March.
[36] Lyotard, Jean Francois (1984), The Postmodern Condition: A Report on Knowledge, tr. Geoff Bennigton and Brain Massumi, Minneapolis: University of Minnesota Press.
[37] Melton, J. Gordon (1999), The Rise of the Study of New Religions, A Paper at CESNUR 99, Bryn Athyn, Pennsylvania- Preliminary Version © J. Gordon Melton, 1999 (http://www.cesnur.org).
[38] Miller, Vincent J. (2004), Consuming Religion, Christian Faith and Practice in a Consumer Culture, New York: Continuum.
[39] Paxton, Pamela (2002), Social Capital and Democracy, in: American Journal of Sociology ,V. 67.
[40] Wilson, Bryan (1999), Introduction, in: Bryan Wilson & Jamie Cresswell (eds.), New Religious Movements, Challenge and Response, London & New York: Routledge.