زنانگی و تأنیث در هستی‏ شناسی ابن عربی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد ادیان و عرفان دانشگاه تهران.

2 دانشیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی دانشگاه تهران

چکیده

اندیشمندان و محققان بسیاری دربارة جایگاه و اهمیت زن در نظام عرفانی ابن عربی به تحقیق و تفحص پرداخته‏اند؛ چنانکه گویی وی زنانگی را همچون تعینی ثابت و پایدار از جنسیت می‏نگرد. اما تحقیق و تفحص در آثار ابن عربی، به‏ویژه «فتوحات‏المکیه» و «فصوص‏الحکم»، نشان می‏دهد که وی، زنانگی را تنها به‏عنوان صورت و تعینی از جنسیت در تمیز از مردانگی نمی‏نگرد، بلکه آن را در گستره‏ای وسیع در تبیین خداشناسی، جهان‏شناسی و انسان‏شناسی عرفانی خویش به کار می‏برد، تا جایی که وی ذات الهی و برخی از صفات او مانند قدرت و اراده را مؤنث دانسته و گاه آن را در مقامی برتر و بالاتر از مردانگی نشانده‏است. تحقیق حاضر نشان می دهد که تأنیث به معانی منفعل بودن، اثرپذیری و مادری، در هستی‏شناسی عرفانی ابن عربی به کار رفته و در هر کاربرد وجهی از وجوه گوناگون هستی را به نمایش گذاشته‏است.  تأنیث چنان در تار و پود هستی‏شناسی عرفانی ابن عربی تنیده شده‏است که بدون آن نمی‏توان نظام اندیشگی او را واجد انسجام لازم دانست. همچنین می‏توان این‏گونه برداشت کرد که ابن عربی جنسیت را امری نسبی تلقی کرده و موجودات را دارای دو بعد زنانگی و مردانگی می‏دانسته‏است که در موقعیت‏های مختلف یکی از جنسیت‏ها را از خود نشان می‏دهند.

کلیدواژه‌ها


[1] آشتیانی، جلال‏الدین (1379). شرح مقدمۀ قیصری بر فصوص‏الحکم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیه.
[2] ابن عربی، محمد بن علی (2010م) الفتوحات‏المکیه، ج 9-1،  قاهره، المکتبه‏العربی.
[3] ------------------ (1381). رسالة معرفت عالم اکبر و اصغر، مترجم: نجیب مایل هروی، تهران، مولی.
[4] ------------------ (1421ق). مجموعة رسائل ابن  عربی، ج1: شجره‏الکون، بیروت، دارالمحجه‏البیضاء.
[5] ------------------- (1378). ترجمان الاشواق، شرح: رینولد نیکلسون، مترجم: گل‏بابا سعیدی، تهران، روزنه.
[6] ------------------- (بی‏تا). فصوص‏الحکم، تعلیقات ابوالعلاء عفیفی، بیروت، دارالکتاب‏العربی.
[7] ابوزید، نصرحامد (1391). چنین گفت ابن عربی، مترجم: محمد راستگو،  تهران، نی.
[8] القونوی، صدرالدین (1371). الفکوک، مترجم: محمد خواجوی، تهران، مولی.
[9] الیاده، میرچا (1385). رساله در تاریخ ادیان، مترجم: جلال ستاری، تهران، سروش.
[10] شیمل، آنماری (1381). زن در عرفان و تصوف اسلامی، مترجم: فریده مهدوی دامغانی، تهران، تیر.
[11] عفیفی، ابوالعلاء (بی‏تا). تعلیقات علی فصوص‏الحکم، بیروت، دارالکتاب‏العربی.
[15] قیصری، داود بن محمود (1416ق). مطلع‏الخصوص‏الحکم فی معانی فصوص‏الحکم، ج1و 2، بی جا، انوارالهدی.
[13] ----------------- (1357). رسائل: کتاب‏التوحید و النبوه و الولایه. تصحیح و تحقیق: سیدجلال‏الدین آشتیانی، مشهد،  دانشگاه مشهد.
[14] کاشانی. عبدالرزاق (1426ق). اصطلاحات‏الصوفیه. تحقیق و تصحیح:  عاصم ابراهیم الکیالی الحسینی الشاذلی الدرقاوی، بیروت، دارالکتب‏العلمیه.
[15] کربن، هانری (1384). تخیل خلاق در عرفان ابن عربی، مترجم: انشاءالله رحمتی، تهران، جامی.
[16] Murata, Sachiko (1992) Tao of Islam: A sourcebook On Gender Relationships in Islamic Thought.Albany, State university of New York.