تأملی در مبانی وجودشناختی صادر اول بر اساس تعلیقات امام خمینی(ره) بر مصباح‌الانس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری عرفان اسلامی از پژوهشکدة امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی.

چکیده

صدرالدین قونوی و به تبع او، شمس‌الدین فناری، معتقدند که بر طبق قاعدة الواحد، وجود منبسط یا مُفاض، اوّلین صادر از حق تعالی است. از نگاه قونوی، صادر اوّل از ذات حق تعالی، وجود عامّ و فیض ذاتی است که از او به تجلّی ساری در حقایق ممکنات؛ از عقل اوّل تا هیولای اولی تعبیر می‌شود. به عبارت دیگر از منظر قونوی اولین صادر از حق تعالی، وجود عامّ افاضه‎شده بر اعیان موجودات است و آن چیزی است که از اعیان موجودات، موجود شده است و این وجود عامّ، میان عقل اوّل و سایر موجودات، مشترک است و به این معنا، حقیقت جعل متعلق به وجود است. بیشترین تمرکز امام خمینی(ره) نیز برای تبیین مراتب نظام وجود، در «تعلیقات مصباح‌الانس» فناری که شرح «مفتاح‌الغیب» قونوی است، متوجه صادر اول یا به تعبیر او، مشیّت مطلقه یا کلی است. به عقیدة امام، صادر اول، هیچ کثرتی ندارد و کثرت در مرتبة بعدی آن است که همان تعیّنات صادر اول به شمار می‎رود؛ اما در عین حال، از نظر او صادر اوّل دارای اعتبار وحدت و اضمحلال کثرات در ذات آن و اعتبار کثرت و ظهور در مظاهر است. امام مسئلة علم حق تعالی به جزئیات را نیز از طریق صادر اول حل می‎کند و برخلاف قونوی و فناری، نسبت مجعول بودن به وجود را باطل می‎خواند، زیرا معتقد است که صادر اول یا وجود عامّ، ربط محض است و ربط محض، حکمی ندارد و به همین مناسبت نمی‌تواند که مجعول باشد. با این حساب، میان اصالت وجود و مجعول بودن ماهیت را جمع می‌کند.

کلیدواژه‌ها


[1] اردبیلی، سیدعبدالغنی (1385). تقریرات فلسفة امام خمینی. تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س).
[2] جوادی آملی، عبدالله (1382). رحیق مختوم: شرح حکمت متعالیه. جلدهای 8 و 10، قم، مرکز نشر اسراء.
[3] ---------- (1372). شرح حکمت متعالیه. بخش سوم از جلد ششم، تهران، انتشارت الزهراء.
[4] حسن‌زاده آملی، حسن. سلسله نوارهای درس‌های منتشرنشدة شرح مصباح‌الانس.
[5] ---------- (1393). شرح فارسی الاسفار الاربعه. ج 6، قم، مؤسسة بوستان کتاب.
[6] حلی، جمال‌الدین حسن (1425). کشف‌المراد فی شرح تجریدالاعتقاد. تصحیح و تعلیق: حسن حسن‌زاده آملی، قم، مؤسسه النشر الاسلامی.
[7] خمینی، روح‌الله (1410). تعلیقات علی شرح فصوص‌الحکم و مصباح‌الانس. قم، مؤسسه پاسدار اسلام.
[8] ---------- (1388). تعلیقات مفتاح‌الغیب و مصباحالانس. تحقیق: محمد خواجوی، تهران، انتشارات مولی.
[9] ---------- (1386). شرح دعاء السحر. تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س).
[10] ---------- (1381). مصباح‌الهدایه الی الخلافه و الولایه. مقدمه: سیدجلال‌الدین آشتیانی، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س).
[11] شیرازی، صدرالدین محمد (1428). الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه. ج2، قم، منشورات طلیعه النور.
[12] ---------- (1382). الشواهدالربوبیه فی المناهج‌السلوکیه. تصحیح و تحقیق: سیدمصطفی محقق داماد، تهران، انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
[13] طوسی، نصیرالدین محمد (1384). شرح الاشارات و التنبیهات. تحقیق: کریم فیضی، قم، مؤسسه مطبوعات دینی.
[14] فناری، شمس‌الدین محمد (1388). مصباح الانس. تحقیق: محمد خواجوی، تهران، انتشارات مولی.
[15] قونوی، صدرالدین محمد (1429). اعجاز البیان فی تفسیر امّ القرآن. تصحیح: سیدجلال‌الدین آشتیانی، قم، مرکز النشر التابع لمکتب الاعلام الاسلامی.
[16] ---------- (1416). ‌المراسلات بین صدرالدین قونوی و نصیرالدین طوسی. تحقیق و ملخَّص ألمانی مفسّر: گوردون شوبرت، بیروت، دارالنشر فرانتس اشتاینر.
[17] ---------- (1388). مفتاح‌الغیب. تحقیق: محمد خواجوی، تهران، انتشارات مولی.
[18] ---------- (1390). النصوص. تصحیح و تحقیق: حامد ناجی اصفهانی، قم، انتشارات آیت اشراق.