مناسبات تصوف و الازهر با وهابیت در مصر (مطالعه موردی: رویکرد عبدالحلیم محمود)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده معارف و اندیشه اسلامی دانشگاه تهران

2 دانشیار دانشکده معارف و اندیشه اسلامی دانشگاه تهران.

3 استادیار دانشکده معارف و اندیشه اسلامی دانشگاه تهران.

چکیده

رشد روزافزون جریان وهابیت در سرزمین‎های اسلامی، به‎ویژه در مصر، از گذشته تا کنون یکی از مهم‎ترین دغدغه‎های عالمان الازهر بوده است. مشایخ الازهر برای تقابل با وهابیت براساس شرایط زمانی رویکردهای مختلفی را پی گرفته‎اند. در این میان نقش عبدالحلیم محمود، بسیار قابل تأمل است. رویکرد وی در تقابل با وهابیت، ایجابی و معطوف به تقویت جریان رقیب سلفیت، یعنی تصوف بوده است. عبدالحلیم محمود کوشیده است باترویج تصوف ازطریق نشان دادن صوفیان بزرگ به‎عنوان الگوی کامل، در قالبی همه فهم و جذاب، به مقابلة با وهابیت بپردازد. علاوه براین انتشار آموزه‎ها و تعالیم صوفیانه از راه‎های گوناگون، به‎ویژه در دورانی که خود با عنوان امام اکبر الازهر شناخته بود، نقش مهمی در گسترش و عمق بخشیدن به فرهنگ معنوی- اخلاقی و منعطف تصوف و کم کردن تأثیر وهابیت، رویکرد خشن و فرهنگ تکفیری آن داشت. واقعیاتی که باعث شد تا علاقة مردم به فرهنگ و آداب و رسوم صوفیانه همچون زیارت، توسل و برگزاری مراسم میلاد   اهل بیت پیامبراکرم و اولیاء الهی که نقطه مقابل وهابیت بود، بیشتر و فرهنگ جامعه نسبت به وهابیت ایمن شود.

کلیدواژه‌ها


[1] أمانه الفتوی (2007). «الاحتفال بالمولد النبوی و مولد آل البیت و الصالحین». دار الافتاء المصریة.
http://dar-alifta.org/ViewFatwa.aspx?ID=140&LangID=1.
[2] بشیری، احمد (2007). علماء من المغرب العربی فی الأزهر الشریف: [الإمام محمد علیش شیخ السادة المالکیة ومفتی الدیار المصریة]. الجزیره، ثاله ـ الابیار.
[3] تمام، حسام (2013).  الإخوان المسلمون، سنوات ما قبل الثورة. القاهره – مصر، دارالشروق.
[4] ---------- (2010) «تسلف الإخوان: تآکل الأطروحة الإخوانیة وصعود السلفیة فی جماعة الإخوان المسلمین». وحدة الدراسات المستقبلیة بمکتبة الإسکندریة، الاسکندریه- مصر.
[5] جاد الله، منال عبدالمنعم (1998). التصوف فی مصر و المغرب. الإسکندریة، منشأه المعارف بالاسکندریه جلال حزی شرکاه.
[6] الجمال، حمد بن صادق (1414). إتجهات الفکر الاسلامی المعاصر فی مصرفی النصف الاول من القرن الرابع عشر الهجری. الریاض، دار العالم الکتب للطباعه و النشر و التوزیع.
[7] خالد، علی (2013). «فی ذکرى مولده.. القطب الصوفی السید البدوى». الوفد.
http://alwafd.org.
[8] الخرباوی، ثروت (2014). «السلفیة والحکم 3/3». 28-ژوئن-2014.
http://www.albawabhnews.com/661038.
[9] خلیل، محمود (2015). «السر فى الشیخ عبد الحلیم (1)»، 27-سپتامبر-2015.
http://www.elwatannews.com/news/details/809901.
[10] السبت، عبدالله (1401). صوفیات شیخ الأزهر. الکویت، الدار السلفیة للنشر والتوزیع.
[11] السراج الطوسی، أبونصر (۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م). اللمع فی التصوف، القاهرة، دار الکتب الحدیثة.
[12] السندوبی، حسن (1948). تاریخ الاحتفال بالمولد النبوی من عصر الإسلام الأول إلى عصر فاروق الأول، القاهرة، مطبعة الاستقامة.
[13] الشاذلى، محمود (2016). «الأربعاء ... الشرقیة تحتفل بذکرى مولد الإمام الأکبر عبد الحلیم محمود»، 5/2016 .
[14] صبحی منصور، أحمد (1429). جذور الارهاب فى العقیدة الوهابیة السعودیة والاخوان المسلمون. بیروت، دارالمیزان.
[15] صحیفة الحیاة (2010). «توتر فی العلاقة بین الأزهر والدعوة السلفیة تکشفه تصریحات شیخ الأزهر».  شبکة الدفاع عن السنة،10-2010.
http://www.dd-sunnah.net/news/view/id/3666/.
[16] عزام، صلاح (1968). أقطاب التصوف الثلاثه: السید أحمد البدوی، السید آحمد الرفاعی، السید عبدالرحیم القناوی. القاهرة، مؤسسة دار الشعب.
[17] علی، لؤی (2013). «بالصور...الیوم السابع داخل ضریح الامام عبدالحلیم محمود فی ذکراه». الیوم السابع. 2013/3/15
http://www.youm7.com/story/2013/3/15.
[18] عویس، سید (2001). قراءات فى موسوعة المجتمع المصرى. القاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
[19] القرضاوی، یوسف (2016). «من شیوخی فی الکلیة»، یوسف القرضاوِی، زمستان-2016.
http://www.qaradawi.net/new/Articles-8590.
[20] القشیری، أبوالقاسم (1960). الرسالة القشیریة. قم، بیدار.
[21] مجموعة من العلماء (1419). رسائل فی حکم الإحتفال بالمولد النبوی. الریاض- المملکه العربیه السعودیه، دار العاصمة للنشر و التوزیع.
[22] محمود، عبدالحلیم (1421).الحمد لله، هذه حیاتی. القاهرة، دارالمعارف.
[23] ----------  (1996). فتاوی الإمام عبدالحلیم محمود. القاهرة، دارالمعارف.
[24] ---------- (1993). اقطاب التصوف: السید أحمد البدوی. القاهرة، دارالمعارف.
[25] ---------- (1985). قضیة التصوف: المنقذ من الظلال. القاهرة، دارالمعارف.
[26] المطعنی‏، خالد أحمد (زمستان 2013). «فی ذکری مولده‏: ‏عبد الحلیم محمود‏...‏ شیخ الأزهر الغائب الحاضر»،  الأهرام.
[27] «موالد أهل البیت»، البرهانیه.
http://www.burhaniya.org/mawalid.htm. 31/8/2015
[28] هاشم، أحمد عمر (1435). «بشارة شیخ الأزهر بالنصر»،  الأهرام،24 أبریل 2014-1435.
http://www.ahram.org.eg/NewsQ/279374.aspx.
[29] Hoffman, Valerie J, (1995). Sufism, mystics and saints in modern Egypt. Columbia S. C: “The” University of South Carolina Press.
[30] JONG, FREDERICK DE (1999). “OPPOSITION TO SUFISM IN TWENTIETH CENTURY EGYPT (1900-1970 APRELIMINARY SURVEY”. in Islamic Mysticism Contested: Thirteen Centuries of Controversies and Polemics, edited by B. Radtke and F. D. JONG, US/ Boston, Brill.