تحلیل و بررسی قرآنی ـ روایی رویکرد «ذکریان» به نماز و ذکر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه سیستان و بلوچستان

2 دانشیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه نیشابور

3 دانشیار ادیان و عرفان دانشگاه سیستان و بلوچستان

4 دانش آموخته کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه سیستان و بلوچستان

چکیده

نماز، مورد سفارش خاص اسلام و معیار پذیرش اعمال است. فرقه باطنی­گرای «ذکریه» که از حدود پنج­ قرن قبل در بلوچستان شکل گرفته مدعی است در اساس آنچه مورد سفارش می­باشد، «ذکر» است و ترجمه «صلوة» به نماز، که آغازش تکبیر و فرجامش سلام و متنش حاوی انجام پاره­ای اعمال و اذکار مخصوص می­باشد، اشتباهی رخداده از سوی عجم­هاست. بنابراین از منظر «ذکریه» نماز با شاکله معهود و روش عملی آن، منسوخ و اهتمام به آن کفر است. این رویکرد با تصریح آیات «فَإذا قَضَیتُمُ الصَّلَاة فَاذْکُرُوا اللَّهَ قِیامًا وَ قُعُودًا وَ عَلَ جُنُوبِکُمْ» و «أَقِمِ الصَّلَاة لِذِکْرِی» که بین ذکر و نماز تفاوت قائل شده و همچنین با روایات متواتری مانند «من ترک الصلوة متعمداً فقد کفر» واگرایی دارد. تحلیل سوابق و مشاهده رفتار ذکریان، نشان می­دهد باورها و رفتارهای این فرقه دور از قرآن و روایات و آیینی عامیانه است که به نظر می­رسد از روش­های باطنی هندی نشأت گرفته است.

کلیدواژه‌ها


[1]. قرآن کریم، ترجمۀ محمد مهدی فولادوند.
[2]. احمد، سید نصیر (2003م). تفسیر ذکر وحدت، کراچی، آل پاکستان مسلم ذکری انجمن.
[3]. آسیابادی، احتشام الحق (1989م). ذگری دین کی حقیقت، تربت پاکستان، مجلس تحفظ ختم نبوت.
[4]. ابن حنبل، احمد (1421ق). المسند، بیروت، مؤسسۀ الرسالۀ.
[5]. ابن کثیر، اسماعیل (1412ق). تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دارالمعرفۀ للطباعة والنشر والتوزیع.
[6]. احمدزائی کمبران، نصیرخان (2001م). تاریخ بلوچ و بلوچستان، کویته، یونائتد پرنترز.
[7]. استرآبادی، محمد بن علی (؟). احکام القرآن، تهران، مکتبۀ المعراجی.
[8]. اسعدی، محمد (1388ش). «بررسی اجمالی فرقه ذکریه». پژوهش­های منطقه­ای، پژوهشگاه بین المللی المصطفی، شماره2، صص157ـ187.
[9]. اشرفی، امیر رضا و الهام فردوسی (1389ق). «معناشناسی صلوة در قرآن» قرآن شناخت، قم، موسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، شماره5، صص75ـ108.
[10]. افشار، ایرج، (1371ش). بلوچستان و تمدن دیرینۀ آن، تهران، سازمان چاپ و انتشارات فرهنگ و ارشاد اسلامی.
[11]. بجارانی بزنجو، جی ایس (؟). نور تجلی، بی­جا، بی­نا.
[12]. بخاری، محمد بن اسماعیل (1401ق). الجامع الصحیح، بیروت، دارالفکر للطباعۀ والنشر والتوزیع.
[13]. بلوچ، حمید، (2009م). مکران، کراچی، سید هاشمی ریفرینس لائبریری.
[14]. بلوچ، عبدالحق (1992م). ذکری مسئله، لاهور، دارالعروبه منصوره.
[15]. بلوچ، عبدالغنی (1996م). ذکری فرقه کی تاریخ، کراچی، آل پاکستان مسلم ذکری انجمن.
[16]. بیضاوی، عبدالله بن محمد (1418ق). انوار التنزیل و اسرار التأویل، بیروت، دار إحیاء التراث العربی للطباعۀ والنشر والتوزیع، الطبعۀ الأولی.
[17]. بیهقی، أحمد بن الحسین (؟). السنن الکبری، بیروت، دارالفکر.
[18]. ترمذی، محمد بن عیسی (1395ق). سنن الترمذی، تحقیق، احمد محمد شاکر، مصر: شرکة مکتبة و مطبعة مصطفی البابی.
[19]. جزیری، عبدالرحمن و دیگران (1419ق). الفقه عل المذاهب الأربعة و مذهب أهل البیت(ع)، بیروت، دارالثقلین، الطبعة الأولی.
[20]. جصاص، احمد بن علی (1405ق). احکام القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
[21]. جعفری، علی اکبر (1363ش). کوچ و بلوچ، بی­جا، سخن.
[22]. جعفری، یعقوب (1376ش). تفسیر کوثر، قم، انتشارات هجرت.
[23]. حداد عادل، غلامعلی (1386ش). دانشنامۀ جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی.
[24]. حر عاملی، محمد بن حسن (1414ق). وسایل الشیعة، قم، مؤسسۀ آل البیت لإحیاء التراث.
[25]. حسنی، عبدالحی (1410ق). نزهۀالخواطر و بهجۀ المسامع و النواظر، دکن، حیدرآباد.
[26]. حسینی جرجانی، سید امیر ابوالفتح (1404ق). آیات الاحکام، تهران، انتشارات نوید.
[27]. درازئی، اسحاق (؟). ذکری کون هین، کراچی، عبدالرحیم بلوچ.
[28]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق). المفردات فی غریب القرآن، تحقیق صفوان عدنان الداوودی، بیروت، الدارالشامیه.
[29]. رحمان، علی (1914م). تذکره علمای هند، لکهنو، بی­نا.
[30]. محمدی ری­شهری، محمد (1425ق). موسوعۀ العقائد، قم، دارالحدیث للطباعة والنشر.
[31]. سرافرازی، عباس (1390ش). «فرقه مذهبی ذکریه در بلوچستان» پژوهش­نامۀ تاریخ اسلام، پژوهشکدۀ تاریخ اسلام، صص49ـ74.
[32]. سیوطی، جلال الدین (؟). الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، بیروت، دارالفکر.
[33]. شافعی، محمد بن ادریس (؟). احکام القرآن، بیروت، دارالکتب العلمیة.
[34]. شهزاده، محمد ایوب (1973م). ثنای مهدی، کراچی، ذکری مهدوی استیودنتس آرگنایزیشن.
[35]. صدوق، محمدبن علی (؟). من لایحضره الفقیه، قم، مؤسسۀ النشر الإسلامی، الطبعة الثانیة.
[36]. طباطبائی، محمد حسین (؟). المیزان فی تفسیرالقرآن، ترجمۀ: سیدمحمدباقر موسوی همدان، قم، دفتر انتشارات اسلام‏.
[37]. طوسی، محمد بن حسن (1407ق). تهذیب الأحکام، تحقیق: سید حسن موسوی، تهران، دارالکتب الاسلامیۀ.
[38]. ــــــــــ (1364ش).­­­­­­­­­­ الخلاف، قم، مؤسسۀ النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
[39]. عسقلانی، ابن حجر (؟). فتح الباری، بیروت، دارالمعرفة للطباعة والنشر، الطبعۀ الثانیة.
[40]. فخر رازی، محمد بن عمر (؟). تفسیر مفاتیح الغیب، بی­جا، بی­نا.
[41]. قرطبی، محمد بن احمد (1384ق). الجامع لأحکام القرآن، تحقیق احمد البردونی، قاهره، دارالکتب المصریه.
[42]. قصرقندی، شیخ محمد (؟). درّ وجود، کتابخانۀ آسیابادی، تربت پاکستان، نسخه خطی.
[43]. کلینی، محمد بن یعقوب (1388ش). الکافی، تصحیح: علی اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
[44]. کیاهراسی، علی بن محمد (1405ق). احکام القرآن، بیروت، دارالکتب العلمیه.
[45]. گنابادی، سلطان محمد (1408ق). تفسیر بیان السعادة فی مقامات العبادة، بیروت، موسسة الاعلمی.
[46]. لاری، عزیز (1972م). حقیقت نور پاک و سفرنامه مهدی، کراچی، به کوشش ملا مزار عومرانی.
[47]. مجلسی، محمد باقر (1403ق). بحارالانوار الجامعة لدرر اخبارالائمة الاطهار، تحقیق: محمدباقر بهبودی، بیروت، مؤسسه الوفاء.
[48]. مدیر شانه­چی، کاظم (1382ش). آیات الأحکام، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها، چاپ سوم.
[49]. مغربی، نعمان (1383ق). دعائم الاسلام، قاهرۀ، دارالمعارف.
[50]. مقداد سیوری، جمال الدین (1343ش). کنزالعرفان فی فقه القرآن، تهران، المکتبة الرضویة.
[51]. ملا اعظم (؟). سیر جهانی، تربت پاکستان، کتابخانه آسیابادی، نسخه خطی.
[52]. ملا عبدالمجید، (؟). ذکری مذهب اور اسلام، تربت پاکستان، مجلس تحفظ ختم نبوت.
[53]. ملا کمالان، هوت، (؟). معراج نامه، تربت پاکستان، کتابخانه آسیابادی، نسخه خطی.
[54]. ملکی تبریزی، میرزا جواد آقا (1372ش). اسرار الصلوة، تهران،  انتشارات پیام آزاد.
[55]. مولائی شیدایی، میر رحیم دادخان (1371ق). بلوچستان مین مهدوی تحریک، سند: بزم ادب، شهدادپور.
[56]. ناصح، علی احمد، غلامحسین اعرابی و وفاء نصرالله (1393ش). «بررسی و نقد دیدگاه‌های قرآنی و حدیثی قرآنیون اهل سنت» پژوهش­نامه معارف قرآنی، دانشگاه علامه طباطبایی، سال پنجم، شماره16، صص153ـ159.
[57]. نوری، سیدعیسی (2010م). ذکری تحریک مختصر تاریخ و تعارف، تربت پاکستان، الذاکرین ویلفئیر فاوندیشین.
[58]. ـــــــــــ (2000م). ذکر وحدت، تربت پاکستان، الذاکرین ویلفئیر فاوندیشین.
[59]. نیشابوری، مسلم بن حجاج (1398ق).  الجامع الصحیح، بیروت، دارالفکر.
[60]. هوشنگ (1989م). شوهاز، لندن، بی­نا.