شمایل نگاریِ دینی در هنر بودایی (شمایل شناسی اَوَلوکیتشوره)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه ادیان و عرفان دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

2 دانش آموختۀ کارشناسی ارشد ادیان و عرفان دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

چکیده

شمایل­نگاری دینی، فصلی از هنر قدسی است و برای سنت­های دینی از ارزش­های تعلیمی، تبلیغی، آیینی و تجربی بالایی برخوردار است. این شاخۀ هنری در بودیسم مهایانه جایگاه و اهمیتِ ارجمندی داشته و مخصوصاً در نگارگری بودی­ستوه­ها به­خوبی متجلی است. پژوهش حاضر به روش اسنادی و اساساً با هدف نشان دادن شمه­ای از تبلور قداست در هنر بودایی انجام گرفته است و یافته­های آن نشان می­دهد که گرچه بودیسم سنتی به دلیل فقدان رمزپردازی­های اساطیری و متافیزیکی عاری از هرگونه تمثال­پرستی بود، لکن بودیسم متأخر تحت تأثیر هنر یونانی گندهاره و ماتورا، دیانت ایرانی و تحولات الهیاتی درونی از جمله خلق آموزۀ تری­کایه و با ضرورتِ تسکین روح تشنۀ سالکان بودایی، به شمایل­نگاری روی آورد. در این جستار برای نمونه، رمزپردازی، نمادگرایی و شمایل­شناسی بودی­ستوه اَوَلوکیتشوره مورد واکاوی اجمالی قرار گرفته است و بنابر یافته­ها ظاهراً در شمایل­نگاری اَوَلوکیتشوره، تسبیح، نیزۀ سه‌شاخه، شمشیر، وَرَدَ­­­ـ مودرَه، عصای الماس شاهی و نیلوفر آبی کاربرد غالبی دارند و هر یک وجهی از وجوه خویشکاری او را برمی­تابد.

کلیدواژه‌ها


[1]. اتو، ردولف (1380). مفهوم امر قدسی، ترجمه همایون همتی، تهران، نقش جهان.
[2]. ادبی، محمد جواد (1384). «روزنه­ای به مفاهیم ادیان در دائره­المعارف و موجز آیین بودا»، اخبار ادیان، شماره ۱۵، شهریور و مهر، صص۲۸ـ۳۰.
[3]. اسمارت، نینیان (1383). تجربۀ دینی بشر، ترجمه مرتضی گودرزی، تهران، سمت.
[4]. الیاده، میرچا (1392). نمادپردازی امرقدسی و هنرها، ترجمه مانی صالحی علامه، تهران، نیلوفر.
[5]. ـــــــــــ (1373). «تاریخ و تقدس دینی»، مترجم: سید باقر ابطحی، نامۀ فرهنگ، شمارۀ ۱۳، بهار، صص150ـ153.
[6]. بورکهارت، تیتوس (1369). هنر مقدس، ترجمۀ جلال ستاری، تهران، سروش.
[7]. تجدد، نهال (1384). «نقش زبان­های ایرانی در انتشار چند دین در آسیای مرکزی و چین»، مجلۀ بخارا، شمارۀ ۴۷، بهمن و اسفند، صص۳۱۱ـ۳۲۱.
 [8]. جوادی، شهره (1386). «نقش برجسته­ها و مجسمه­های هند باستان در هنر بودایی»، هنر و معماری: باغ نظر، شمارۀ ۷، بهار و تابستان، صص ۵ـ۱۸.
 [9]. حسینی، سید اکبر (1388). «حقیقت غایی در آیین بودا»، معرفت ادیان، سال اول، شمارۀ اول، زمستان، صص ۹۹ـ۱۱۶.
 [10]. دادور، ابوالقاسم؛ مهتاب برازنده حسینی (1389). «مطالعۀ تطبیقی آتشکده­های زرتشتی و استوپاهای بودایی»، فصلنامۀ علمی­ـ­پژوهشی هنرهای تجسمی نقش­مایه، سال سوم، شمارۀ ۶، پاییز و زمستان، صص۷ـ۲۰.
[11]. ذکرگو، امیرحسین (1376). «هویت معنوی جادۀ ابریشم»، مجلۀ ایران شناخت، شمارۀ ۵، تابستان، صص ۱۷۸ـ۱۹۷.
 [12]. ــــــــــ (1375). «از بودا تا بت: تأملی در سیر پیدایش شمایل­گری در هنرهای بودایی»، فصلنامۀ تحقیقاتی در مسائل فرهنگی و اجتماعی، سال ششم، شمارۀ دوم، تابستان، صص۱۳۶ـ۱۴۵.
[13]. رجبی، زینب؛ مراثی، محسن (1392). «مطالعۀ تطبیقی ویژگی­های مشترک طراحی چهره­های معنوی در تمدن­های دینی (بودایی، مسیحیت، اسلام)»، فصلنامۀ علمی ـ پژهشی نگره، شمارۀ ۲۶، تابستان، صص ۱۹ـ۳۳.
[14]. ستوده­نژاد، شهاب (1381). «نقش ویژه ایرانیان بودایی در ترویج و گسترش بودیسم در چین و جنوب شرقی آسیا»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانیِ دانشگاه تهران، زمستان، صص ۴۹۵ـ۵۰۶.
[15]. سوزوکی، بئاتریس لین (1380). راه بودا، ترجمۀ ع. پاشایی، تهران، موسسۀ نگاه معاصر.
[16]. شیرازی، ماه منیر (1391). «بررسی ویژگی­های پیکره و شمایل­نگاری بودا در دیوارنگاری و مجسمه­های بودا در مشرق زمین»، فصلنامۀ علمی ـ پژوهشی هنرهای تجسمی نقش­مایه، سال پنجم، شمارۀ سیزدهم، زمستان، صص۱۱۳ـ۱۲۶.
[17]. فیشر، رابرت ایی (1384). نگارگری و معماری بودایی، ترجمۀ ع. پاشایی، تهران: فرهنگستان هنر.
[18]. کوربن، هانری (1384). ارض ملکوت، ترجمۀ ضیاء الدین دهشیری، تهران، طهوری.
[19]. گاردنر، هلن (1379). هنر در گذر زمان، تهران، انتشارات نگاه.
[20]. لطفی، زهرا (1386). «مجسمه­های بامیان: نگارگری و پیکرتراشی بودایی»، علوم اجتماعی: جامعۀ فردا، شمارۀ ۴، زمستان، صص ۲۲۳ـ۲۳۸.
[21]. محمودی، ابوالفضل؛ الیاسی، پریا (1388). «رویکردهای دینی به هنر مقدس»، فلسفۀ دین، سال ششم، شمارۀ چهارم، زمستان، صص۱۳۹ـ۱۵.
[22]. نامیان، حسن (1394). «قداست در بودیزم مهایانه»، پایان­نامۀ کارشناسی ارشد دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، استاد راهنما، سجاد دهقان­زاده.
[23]. وزیری، علی­نقی (1373). تاریخ عمومی هنرهای مصور، تهران، هیرمند.
[24]. هارت دیویس، آدام (1395). دایرةالمعارف مصور تاریخ جهان، ترجمۀ الهام شوشتری­زاده، تهران، نشر سایان.
[25]. هال، جیمز (1380). فرهنگ نگاره­ای نمادها در هنر شرق و غرب، ترجمۀ رقیه بهزادی، تهران، فرهنگ معاصر.
[26]. هینلز، جان راسل (1386). ادیان زنده شرق، ترجمۀ؛ جمعی از مترجمین، قم؛ دانشگاه ادیان و مذاهب.
[27]. Akira, Hirakawa(1993). "A History of Indian Buddhism: From Sakyamuni to Early Mahayana", translated and edited by Paul Groner, Delhi.
[28]. Birnbuam, Raul (1987). "Avalokitesvara", in Encyclopedia of Religion, M, Eliade (ed), Vol.9.
[29]. Bhattacharyya, Benoytosh (1985). "The Indian Buddhist Iconography", Calcutta: New Indian Binders.  
[30]. Blofeld, John (1970). "The Tantric Mysticism of Tibet", Allan R. Bomhard (ed), New York, USA Inc.
[31]. Conze, Edward (2003). "Buddhism: Its Essence and Development", Dover Publications.
[32]. Coomaraswamy, Ananda K. (1998). "Elements of Buddhist Iconography", Munshiram Manoharlal Publishers. Ltd., New Delhi.
[33]. Dayal, Har (1999). "The Bodhisattva doctorine in Buddhist Sanskrit Literature", Delhi: Motial Banarsidass.
[34]. Espada, Jason (2012). "A Collection of Buddhist Healing prayers and Practices", 3rd Edition, San Francisco.
[35]. Imoto, E (1983). "Mihrak And Other Iranian Words", Orient, Vol.18.
[36]. Irons, Edward A (2008). "Encyclopedia of World Religions: Encyclopedia of Buddhism", New York: Facts on File, Inc.
[37]. Jairamdas, Kumar (2002). "Shakta Movement (Hinduism) ", Religion of the World: A Comprehensive Encyclopedia Of  Belief and Practices, J. Gordon Melton and Martin  Baumann (eds), V. 4, P.1156, United States of America.
[38]. Jeremy, Robert (2004). "Chinese Mythology (A to Z)", New York: Facts on file, Inc.
[39]. Joy, Morny (1978). "The Imaginal", in Encyclopedia of Religion, Mircea Eliade (ed), V. 7, p. 109.
[40]. Karllsson, K. (2000). "Face to Face with the Absent Buddha, the Formation of Buddhist Aniconic Art", Acta Universitatis Upsaliensis, Historia Religionum. 15, Uppsala University.
[41]. Kuusi, Matti (1978). "Veneration of Images ", in Encyclopedia of Religion, Mircea Eliade (ed), V. 7, P. 97.
[42]. Larson, Paul (2010). "Iconography", in Encyclopedia of Psychology and Religion, David A. Leening and et.al (ed), New York, Springer Science (USA), p. 420.
[43]. Lokesh, Chandra (2002). "The Tibetan Iconography of Buddha, Bodhi Sattvas, and Other Deities", a Unique Pantheon, D. X.Printword.
[44]. Lokesh, Chandra (1999). "Dictionary of Buddhist Iconography", International Academy of Indian Cultur and Aditiya Prakashan.
[45]. Murti, T. R. V (2008). ״The Central Philodophy of Buddhism: A Study of the Madhyamika System״, London: Routledge.
[46]. Prebish, Charles S., Keown, Damien (2006). "Buddhism: The Ebook", Journal of Buddhist Ethics Onlion Books, Ltd, e-book.
[47]. Rose, Jenny (2011). ״Zoroastrianism: An Introduction״, New York: I. B. Tauris.
[48]. Rosenfield, John M (1967). ״The Dynastic Arts of the Kushans״, University of California Press.
 [49]. Sponberg, Alan (1988). "Maitreya, the Future Buddha", Edited by Alan Sponberg and Helen Hardacre, Cambridge University Press.
[50]. Straten, Rodolf Van (2000). "An Introduction to Iconography", New York: Taylor and Francis.
[51]. Tojo, Masato (2011). "Zen Buddhism and Persian Culture", Mithraeum Japan.
[52]. Virgil, Cande A (1987). "Iconography as Visible Religion", in Encyclopedia of Religion, Mircea Eliade (ed), V. 7, P. 3,  Macmillan.
[53]. Williams, Paul (2009). "Mahāyāna Buddhism: The Doctrinal Foundations", Routledge Taylor & Francis Group, London and New York.
[54]. Yu, Chun-Fang (2001). "Kuan-Yin: the Chinese Transformation of Avalokiteshvara", New York: Colombia University Press.