بررسی تطبیقی مراتب ارواح از منظر عزیز نسفی و نجم‌الدین رازی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

چکیده

در پژوهش حاضر آرای نجم‌الدین رازی و عزیز نسفی در باب مراتب ارواح و وجوه اشتراک و افتراق آن­ها بررسی می‌شود. نتایج نشان می‌دهد آرای‌ آن­ها در باب هستی و آفرینش ضمن تأثیرپذیری از دیدگاه حکما با نوآوری‌های بسیاری همراه است و زمینه‌های مشترکی در دیدگاه‌های آن­ها مشاهده می‌شود. صرف‌نظر از تشابهات صوری و بهره‌گیری از یک تشبیه مشترک، از نظر محتوایی نیز شباهت‌هایی بین دیدگاه‌های آن­ها وجود دارد؛ از جمله: 1ـ مراتب ارواح عطایی‌ هستند و در آن­ها تبدیلی صورت نمی‌گیرد؛ 2ـ کمال انسان در تعلق روح به قالب است، زیرا جسم معدن کدورت و ظلمت است و زمینۀ طلب کمال را در انسان فراهم می‌کند؛ 3ـ هر دو عارف با طرح مراتب ارواح به تبیین قوس نزول در دایرۀ هستی می‌پردازند. توجه به سیر استکمالی و بازگشت به مبدأ نیز قوس صعود را در دایرۀ هستی ترسیم می‌کند. شباهت‌های مذکور می‌تواند دلیلی بر اثرپذیری عزیز نسفی از نجم‌الدین رازی تلقی شود.

کلیدواژه‌ها


[1]. قرآن کریم.
[2]. اسدی گرمارودی، محمد؛ عزیزی، بابک (1390). «تبیین مراتب انسان کامل در اندیشۀ عزیزالدین نسفی»، پژوهشنامۀ عرفان، سال دوم، ش 4، صص 14ـ1.
[3]. رئیسی، احسان و دیگران (1392). «هستی و مراتب آن از دیدگاه عزیز نسفی»، ادبیات عرفانی، سال پنجم، ش 8، صص 93ـ121.
[4]. رحیمیان، سعید (1388). مبانی عرفان نظری، ویراست2، تهران، سمت.
[5]. فدایی مهربانی، مهدی (1387). «درآمدی بر ارتباط نظام معرفت‌شناختی و هستی‌شناختی عزیز نسفی»، پژوهش‌های فلسفی ـ کلامی، سال نهم، ش 3، صص 160ـ133.
[6]. کلابادی، ابوبکر محمد بن ابراهیم (1933م). التعرف لمذهب التصوف، مصر، مطبعة السعادة.
[7]. محاسبی، حارث. (1428). آداب‌النفوس، بیروت، موسسۀ الکتب الثقافیه.
[8]. مستملی بخاری، اسماعیل (1363). شرح التعرف لمذهب التصوف، تصحیح محمد روشن، ج1، تهران، اساطیر.
[9]. میبدی، ابوالفضل رشید الدین (1371). کشف‌الاسرار و عدۀ الابرار، ج4. تهران. امیرکبیر.
[10]. میرباقری‌فرد، سید‌علی‌اصغر (1379). «نسفی و وحدت وجود». مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه خوارزمی، دورۀ 8، ش 30 و 31، صص 144-125.
[11]. میرباقری‌فرد، سید علی اصغر و مهدی دهباشی (1386). تاریخ تصوف(1)، چاپ دوم، تهران، سمت.
[12]. نجم‌الدین رازی، ابوبکر عبدالله (1383). مرصادالعباد، به اهتمام: محمد امین ریاحی، تهران، علمی و فرهنگی.
[13]. نسفی، عزیزالدین بن محمد (1391). بیان‌التنزیل، شرح احوال، تحلیل آثار، تصحیح و تعلیق: سیدعلی اصغر میرباقری‌فرد، تهران، سخن.
[14]. ـــــــــــــــــــ (1391). کشف‌الحقایق، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: سیدعلی اصغر میرباقری‌فرد، تهران، سخن.
[15]. ـــــــــــــــــ  (1386). انسان کامل، تحصیح: ماریژان موله، تهران، طهوری.
[16]. ـــــــــــــــــ (1381). زبدة‌الحقائق، تصحیح: حق‌وردی ناصری، تهران، طهوری.