تحلیل رویکرد نجم رازی در تعامل با نفس امّاره با تکیه بر مرصادالعباد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران.

چکیده

«مبارزه با نفس اماره» از دغدغه‌های مهم شریعت، اخلاق و عرفان اسلامی است و روش‌هایی نیز برای انجام این جهاد به راهروان توصیه شده‌است. نجم رازی در مرصادالعباد با رویکردی ویژه و نسبتاً منحصر به فرد، به موضوع تعامل با نفس و کیفیت آن می‌پردازد. نگارندۀ مقالۀ پیش‌رو کوشیده‌است تا با روش تحلیل و توصیف، محتوای کیفی اندیشۀ رازی دربارۀ جهاد علیه نفس اماره را تبیین نماید. یافته‌های پژوهش نمایان‌گر آن است که رازی به برخورد اعتدالی و دور از افراط و تفریط با نفس اماره باور دارد و هر گونه تندروی یا سهل‌انگاری در مواجهه با نفس اماره را به زیان سالک می‌داند. در اندیشۀ او، نفس اماره فی‌نفسه سرچشمۀ بدی‌ها نیست و صفات مذمومِ نفسانی بنا به اقتضای حکمت الهی و از برای مصلحتی به نفع بشر در نفس به ودیعه نهاده شده‌اند. او همچنین معتقد است که جوهرۀ نفس بشری از استعداد و قابلیت استحاله برخوردار است، به گونه‌ای که ادبار آن از حق، نفس را امارة بالسوء می‌کند و اقبال به حق، نفس را به مسیر اطمینان سوق می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن‌کریم (1397). ترجمۀ شیخ حسین انصاریان. قم: انتشارات هادی مجد.
ابن‌عربی، محمد ابن علی (1410). رحمة من الرحمن فی تفسیر و إشارات القرآن. جلد 2. جمع و تألیف محمود محمود الغراب. دمشق: مطبعة نصر.
ابن عربی، محمد ابن علی (بی‌تا). الفتوحات المکیة. جلد 1. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ابونصر سرّاج طوسی (1382). اللمع فی التصوف. تصحیح و تحشیه رینولد آلن نیکلسون. ترجمۀ مهدی محبتی. تهران: انتشارات اساطیر.
حقانی زنجانی، حسین (1378). معانی نفس از دیدگاه فلاسفه. ماهنامۀ درسهایی از مکتب اسلام. دی، سال سی و نهم. (10). 32-38.
خوارزمی، حسین بن حسین (1379). شرح فصوص الحکم (خوارزمی). تحقیق آیت الله حسن‌زادۀ آملی. قم: بوستان کتاب (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم).
درّی، ضیاء الدین (1330). کنز المسائل فی أربع رسائل (شرح فصوص فارابى در حکمت متعالیه). تهران: خیام.
سعدی، م‍ص‍ل‍ح‌‌ب‍ن‌ ع‍ب‍دال‍ل‍ه‌ (1377). کلیات سعدی از روی نسخۀ محمدعلی فروغی. تهران: نشر نامک و راستین.
شعرانی، عبدالوهاب بن احمد (1388). طلای سرخ. ترجمۀ احمد خالدی. تهران: انتشارات سروش.
طاهری والا، پریسا؛ جوارشکیان، عباس و کهنسال، علیرضا (1400). نفس‌شناسی سینوی و صدرایی؛ در واکاوی تعریف نفس. نشریة علمی آینة معرفت. دانشگاه شهید بهشتی. سال بیست و یکم. (شصت و هفت). تابستان. 37-64. https://doi.org/10.52547/jipt.2021.221109.1048
غزالى، ابو حامد محمد (1386). ‏ترجمۀ احیاء علوم الدین مؤید‌الدین خوارزمى. تصحیح حسین خدیو جم. جلد 3. تهران: نشر علمى و فرهنگى‏.
قشیری، ابوالقاسم عبد الکریم (1370). ترجمۀ رسالۀ قشیریه. تصحیح بدیع الزمان فروزانفر. تهران: نشر علمى و فرهنگى.
قیصری، داود بن محمود (1370). شرح مقدمۀ قیصری بر فصوص الحکم. شارح سید جلال الدین آشتیانی. تهران: امیرکبیر.
کریمی، حسین (1390). بررسی نفس در مرصادالعباد و مثنوی معنوی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. به راهنمایی دکتر محمدرضا حسنی جلیلیان. خرم‌آباد: دانشگاه لرستان، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی.
کاشانى، عز الدین محمود بن على (بی‌تا). مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة. تصحیح جلال الدین همایی. تهران: نشر هما.
مولوی جلال الدین محمد بلخی (1379). مثنوی معنوی بر اساس نسخۀ رینولد نیکلسون. تهران: راستین.
نجم رازى (1380). مرصاد العباد. به اهتمام محمدامین ریاحی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
یسنا، یعقوب (1398). تحلیل و بررسی نفس در آرای نجم‌الدین رازی و ابن سینا. نشریۀ نون. 25 جدی. مشاهده در تاریخ 01/05/1402.