واقعیّت غایی دینی تأملی بر آراء رابرت رانولف مارت با توجه به کتاب آستانۀ دین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه ادیان و عرفان، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران.

2 دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه ادیان و عرفان، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران

چکیده

مارِت در کتاب آستانۀ دین به‌دنبالِ شناسایی و بازنمایی «واقعیّت غایی دینی» است؛ واقعیتی که به‌ اعتقاد او، علی‌رغم شهودی و عاطفی بودن، در لفافۀ اندیشه‌ها و آیین‌های دینی پرده‌نشین شده‌است. او «واقعیّت غایی دینی» را «حس خشیّتی» می‌داند که بر اثر مواجهۀ مستقیم با پدیده‌های طبیعیِ مهیب فعلیّت می‌یابد؛ حس اصیل و واقعیت بنیادینی که معرفت دینی و رفتارهای مذهبی صرفاً تجلیّات بیرونی آن هستند. یافته‌های پژوهش پیش‌رو که به شیوۀ تحلیلی انجام می‌گیرد، نشان می‌دهند، مارِت ضمن نقد دیدگاه کسانی چون تایلور و فریزر که سرآغاز دین را دانش نظری و نقطۀ عزیمت آن را باورهای عقلایی دانسته‌اند، از سرآغازهای پیشاعقلی و عاطفی دین سخن می‌راند و طرح تکاملی بدیعی را به این صورت درمی‌اندازد: الف). مواجهه با پدیده‌های طبیعی مرموز و شگفت‌آور؛ ب) احساس شگفتی ناگهانی/اتفاقی و بروز حس خشیّت؛ ج) ظهور «فراطبیعت‌گرایی» یا تمایل به ساحت ماورائیِ امر مشهود؛ د). تشخص‌بخشی به پدیدۀ مرموز جهت ابهام‌زدایی از آن (آنیماتیزم)؛ أ). فرض خجستگی و بی‌ضرر بودن امر مرموز؛ ه). مقدس‌سازی پدیدۀ مرموز و در پیش‌گرفتن طریق استمالت دینی و همدلی جادویی با آن. جالب است که به باور مارِت، تمام این مراحل مربوط به مرتبۀ پیش از تدوین ایدۀ آنیمیسم (جان‌باوری) است و انسان ابتدایی هنوز با تصور روحِ قابل تفکیک از بدن آشنایی ندارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آرگیل، مایکل (1395). روان‌شناسی و دین. ترجمۀ سجاد دهقان‌زاده. تهران: نشر پارسه.
الیاده، میرچا (1399). از جوامع ابتدایی تا ذن. ترجمۀ سجاد دهقان‌زاده. تهران: نشر پارسه.
بیات‌فرد، فاطمه، لاجوردی، فاطمه (1395). «استحاله و تغییر هستی‌شناختی در آیین‌های گذار». پژوهش‌نامه ادیان. 10 (19). 21-35.
پاریندر، جئوفری (1397). عرفان در ادیان جهان. ترجمۀ سجاد دهقانزاده و فاطمه صلایانی. تهران: جوینده.
پالس، دانیل، (1389). هفت نظریه دربارۀ دین، ترجمۀ محمد عزیز بختیاری، قم: موسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
شجاعی‌زند، علی‌رضا (1380). دین، جامعه و عرفی‌شدن. تهران: نشر مرکز.
شیروانی، علی، (1381). مبانی نظری تجربۀ دینی. قم: بوستان کتاب.
عباسی، ولی‌الله (1383). «وحی و تجربۀ دینی». نشریۀ روش‌شناسی علوم انسانی. 38. 79-108
کونگ، هانس، (1387). ساحت معنوی ادیان: نشانۀ راه، ترجمۀ حسن قنبری، قم، ادیان و مذاهب
مون، بِوِرلی، (1400). جایگاه مکاشفه در ادیان جهان، ترجمۀ سجاد دهقانزاده، تبریز، انتشارات دانشگاه شهید مدنی آذربایجان.
همیلتون، ملکلم، (1377). جامعه‌شناسی دین، ترجمۀ محسن ثلاثی، تهران، تبیان.