در جست‌وجوی همسازی:بازسازی اجتماعی ـ سیاسی دستگاه فکری کنفوسیوس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه ادیان و عرفان، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

بی‌تردید کنفوسیوس در زمرۀ بزرگ‌ترین و تأثیرگذارترین شخصیت‌های تاریخ اندیشۀ شرق دور است. با این حال، او چنان‌که رویۀ حکمای شرق است، تعالیم خود را در قالب کلمات قصار و حکمت‌هایی موجز به شاگردان انتقال داد و هرگز نکوشید آن‌ها را، چنان‌که رویۀ فیلسوفان غرب است، در قالب ساختاری نظام‌مند ارائه دهد. همین امر باعث شده است تا محققان دربارۀ شخصیت و تعالیم او اختلاف‌نظرهایِ جدی داشته باشند. نویسندۀ مقالۀ پیش‌رو مدعی است، کنفوسیوس پیش از هر چیز، یک نظریه‌پرداز و مصلح اجتماعی است، نه یک فیلسوف یا یک معلم اخلاق یا یک رهبر دینی. مطابق این خوانش، آموزۀ محوری او همسازی (هی) است و سایر اندیشه‌ها و تعالیم وی را باید در نسبت با این آموزه بازخوانی کرد. به اعتقاد کنفوسیوس، اگر در وهلۀ نخست طبقۀ حاکم و سپس عموم مردم وظایف خود را در قبال دیگران به‌درستی بشناسند (جِنکْمینک)، پایبندی به وظایف خود را همچو یک تکلیف دینی قلمداد کنند (لی)، انگیزۀ آن‌ها از انجام وظایف‌ نه کسب منفعت و سودجویی، بلکه شفقت و انسان‌دوستی باشد (رن)، و وظایف خود را به صحیح‌ترین صورت ممکن عملی سازند (یی)، انسان کامل و سرمشق (جُنتْسه) خواهند بود؛ بدین‌سان جامعه نیز به ‌سامان خواهد شد و همسازی تحقق خواهد یافت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


برگر، پیتر (1397). سایبان مقدس: عناصر نظریۀ جامعه‌شناختی دین. ترجمۀ ابوالفضل مرشدی. تهران: ثالث.
دیویس، چارلز (1387). دین و ساختن جامعه: جستارهایی در الاهیات اجتماعی. ترجمۀ حسن محدثی و حسین باب‌الحوائجی. تهران: یادآوران.
فیتس‌جرالد، چارلز پاتریک (1367). تاریخ فرهنگ چین. ترجمۀ اسماعیل دولت‌شاهی. تهران: شرکت انتشارات علمی‌وفرهنگی.
عبداللهی، محمد علی (تابستان 1384). "نظریۀ افعال گفتاری". فصل‌نامۀ پژوهش‌های فلسفی‌کلامی. سال ششم. شمارۀ 24. صص 91ـ119.
کالتِنمارک، اودیل (1371). ادبیات چین. ترجمۀ افضل وثوقی. مشهد: آستان قدس رضوی.
کاظمی، فروغ (بهار و تابستان 1393). "جستاری در نهج‌البلاغه از منظر نظریۀ زبانی کارگفت". دوفصل‌نامۀ صحیفۀ مبین. سال بیستم. شمارۀ 55. صص 7ـ38.
کریل، هرلی گِلسنِر (1401). تاریخ اندیشه در چین: از کنفوسیوس تا مائو دسه ـ دونگ. ترجمۀ مرضیۀ سلیمانی. تهران: نشر ماهی.
محدثی، حسن، باب‌الحوائجی، حسین (1387). "گفتار مترجم"، در دین و ساختن جامعه: جستارهایی در الاهیات اجتماعی. نوشتۀ چارلز دیویس. ترجمۀ حسن محدثی و حسین باب‌الحوائجی. تهران: یادآوران.
یاسپرس، کارل (1373). آغاز و انجام تاریخ. ترجمۀ محمدحسن لطفی. تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
یولان، فانگ (1380). تاریخ فلسفۀ چین. ترجمۀ فرید جواهرکلام. تهران: فرزان‌روز.