عرفان و زیباشناسی نگاهی به نظریۀ زیباشناسانۀ شفیعی کدکنی در تعریف عرفان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد، گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

10.22059/jrm.2024.374070.630514

چکیده

دیدگاه شفیعی کدکنی دربارۀ تعریف عرفان و تبیین ربط آن با زیباشناسی است. از دید او عرفان چیزی جز درک هنری از پایگاه زیبایی‌شناسانه به دین نیست که در قالب تخیل و رمز و تمثیل ارائه‌شده‌است. این مقاله در بررسی و نقد مبنایی و بنایی این دیدگاه با ارجاع به مباحث پایه‌ای همچون ماهیت دین و تجربه دینی و تجربه عرفانی و رابطۀ ذهن و زبان و امر واقع نگاشته شده‌است از دیدگاه ناقد، این نظریه مبتنی بر نگاهی کاملاً صورت‌گرایانه و ناظر به سبک است؛ نگاهی زبان محور که از منظر آن، جهان بیرون از زبان امری است فاقد معنا و کشف صوری عارفان نیز، خلق عوالم روحی جدید از طریق زبان. از منظر ناقد این دید فاقد تحلیلی درست از رابطۀ معرفت عرفانی و امر واقع و نیز معرفت عرفانی و زبان است، همچنان که واجد نقیصه تحویل‌گرایی و مبتلا به اشتباهاتی از جمله مغالطه کنه و وجه و در نهایت تهی کردن عرفان از مهم‌ترین بعد آن یعنی معرفت است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابن‌عربی، محیی الدین محمد، الفتوحات المکیه (عثمان یحیی) 1994 م‏، بیروت، دار احیاء التراث العربی‏.
ــــــــــ ، الفتوحات المکیه (اربع مجلات)، بی‌تا، بیروت، دار الصادر.
ــــــــــ ، فصوص الحکم1946 م‏، قاهره، دار إحیاء الکتب العربیة.
ادواردز، پل، دانشنامه زیبایی‌شناسی و فلسفه هنر، ترجمه انشاالله رحمتی، 1398، تهران، انتشارات سوفیا.
آمدی، عبدالواحد، تصنیف غررالحکم، تحقیق مصطفی درایتی، بی‌تا، قم، مرکز البحث و التحقیق للعلوم الاسلامیه.
ایزوتسو، توشیهیکو، مفاهیم اخلاقی-دینی در قرآن، ترجمه فریدون بدره‌ای، 1360، تهران، انتشارات قلم.
باطنی، محمد رضا، زبان و تفکر، 1369، تهران، نشر فرهنگ معاصر.
بلخی رومی، مولانا جلال الدین محمد، فیه ما فیه، تصحیح فروزان‌فر، چاپ پنجم، 1362، تهران، امیرکبیر.
ــــــــــ ، کلیات شمس، تصحیح فروزانفر چاپ چهارم، 1378، تهران، هرمس
ــــــــــ ، جلال‌الدین، مثنوی معنوی، تصحیح نیکلسون، تهران، هرمس، 1382.
‌‌ ــــــــــ ، مثنوی معنوی، به تصحیح سروش، انتشارات علمی فرهنگی، تهران 1378.
بقلی شیرازی، روزبهان، شرح شطحیات، 1382، تهران، کتابخانه طهوری.
پرادفوت، وین، تجربه دینی، ترجمه عباس یزدانی، 1377، قم، انتشارات طه.
جیمز، ویلیام، عرفان و فلسفه، ترجمه بهاء الدین خرمشاهی، 1367، تهران، انتشارات سروش.
چامسکی، نوام، زبان و اندیشه، ترجمه کورش صفوی، 1384، تهران، نشر هرمس.
چیتیک، ویلیام، طریق عرفانی معرفت از دیدگاه ابن عربی، ترجمه نجفی افرا، 1389، تهران نشر جامی.
داد، سیما، فرهنگ اصطلاحات ادبی، 1385، تهران، انتشارات مروارید.
رحیمیان، سعید، صورت: رهزن یا رهنما؟ بحثی در اصالت معنا، 1386، نشریه مطالعات عرفانی شماره 5
ــــــــــ ، مبانی عرفان عملی، 1397، تهران، انتشارات سمت.
ــــــــــ ، مبانی عرفان نظری (ویراست دوم) 1401، انتشارات سمت.
زرین‌کوب، عبدالحسین، سر نی، 1372، تهران، انتشارات علمی.
ستاری، جلال، مدخلی بر رمز‌شناسی عرفانی، 1372، تهران، نشرمرکز.
شپرد، آن، مبانی فلسفه هنر، ترجمه علی رامین، 1375، تهران، شرکت انتشارات علمی فرهنگی.
شفیعی کدکنی، محمد رضا، زبان شعر در نثر صوفیه، درآمدی به سبک‌شناسی نگاه عرفانی، 1392، تهران، انتشارات سخن.
ــــــــــ ، صور خیال در شعر فارسی، 1388، تهران، نشر آگاه.
شمس تبریزی، محمد، مقالات شمس، تصحیح محمدعلی موحد، 1369، تهران، انتشارات خوارزمی
صادقی، هادی، در آمدی بر کلام جدید، 1380، تهران، انتشارات طه.
قائمی نیا، علیرضا، وحی و افعال گفتاری، 1381، تهران، انجن معارف اسلامی.
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، 1363، تهران، انتشارات اسلامیه.
کیوپیت، دان، عرفان پس از مدرنیته، 1387، قم، مرکز مطالعات ادیان و مذاهب.
گادامر، هانس گئورگ، هنر و زبان، ترجمه مهدی فیضی، 1388، تهران، رخ دادنو.
ماونس، هاوارد، در آمدی بر رساله ویتگنشتاین، ترجمه سهراب علوی، نیا، 1379، تهران، طرح نو.
مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، به کوشش جمعی محققلن، 1403 ه. بیروت، داراحیاءالتراث العربی.
نجفی، ابوالحسن، مبانی زبان‌شناسی، 1382، تهران، انتشارات نیلوفر.
نصر، سید حسین، قلب اسلام، ترجمه مصطفی شهرآیینی، 1383، تهران، انتشارات حقیقت.
ویتگنشتاین، لودویگ، پژوهشهای فلسفی، ترجمه فریدون فاطمی، 1380، تهران، نشر مرکز.
ــــــــــ ، در باب یقین ترجمه مالک حسینی، 1383، تهران، نشر هرمس.
ــــــــــ ، کتاب‌های آبی و قهوه‌ای، ترجمه ایرج قانونی، 1385، نشر نی.
هاسپرس، تاریخ و مسائل زیبا‌شناسی، ترجمه محمد سعید حنایی کاشانی، 1387، تهران، نشر هرمس.
همایی، جلال الدین، مولوی نامه: مولوی چه می‌گوید، 1360، تهران، انتشارات آگاه.
هیک، جان، فلسفه دین، ترجمه بهرام راد، 1372، تهران، انتشارات الهدی
یندل، کیث، معرفت‌شناسی تجربه دینی، ترجمه علی حقی، 1395، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.