بازتاب آرای عرفانی ابن برّجان در اندیشۀ ابن عربی‏

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر پسادکترا، گروه ادیان و عرفان، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران.

2 استاد، گروه ادیان و عرفان، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران.

10.22059/jrm.2024.378642.630533

چکیده

آرای عرفانی ابن برّجان، ملقّب به غزّالی اندلس، در ره‌گیری خاستگاه و تکوین جهان‌بینی عرفانی ابن عربی، نقش محوری دارد که این تأثیر موجب بسط و تعمیق اندیشه‌های عرفانی وی شده‌است. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی به دنبال واکاوی اندیشه‌های ابن برّجان در منظومه فکری ابن عربی است. در این راستا، پیوندهای ژرف میان مفاهیم کلیدی و اصطلاحات بنیادین مورد استفاده توسط این دو متفکر برجسته، آشکار گردیده‌است. از میان یافته‌های این پژوهش، می‌توان به بازتاب عمیق مفهوم «الحق المخلوق به» ابن برّجان در آرای ابن عربی، از طریق اصطلاحات رمزگونه‌ای همچون «العماء»، «النّفس الرّحمانی» و «الحقیقة المحمدیّه» اشاره نمود که بر تجلّی و ظهور خداوند در هستی تأکید دارد. همچنین، نفوذ اندیشه ابن برّجان بر درک ابن عربی از «الانسان الکامل»، از طریق اصطلاح «العبد الکلّی»، به‌روشنی قابل مشاهده‌است. این امر نشان از تأثیر عمیق ابن برّجان بر ابن عربی در فهم هستی‌شناختی انسان دارد. افزون بر این، میزان بهره‌گیری ابن عربی از اصطلاحات مرتبط با اسماء و صفات الهی، همچون «التخلق بأسماء الله»، گواه بر وامداری فکری وی به پیشگام عرفان اندلسی است. همچنین جهان‌بینی عرفانی و فلسفی ابن برّجان، دربارۀ ماهیت قرآن، هستی و انسان، به شکل شگرفی در آثار ابن عربی بازتاب یافته‌است. بدین ترتیب، این پژوهش ژرفا و گستره تأثیر اندیشه ابن برّجان بر عرفان ابن عربی را نمایان می‌سازد و ماهیت پویای میراث معنوی و فکری عرفان اندلس رامی‌نماید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم.
آتش، سلیمان (1381). مکتب تفسیر اشاری. ترجمه توفیق سبحانی. تهران: مرکز نشر دانشگاه.
آشتیانی، سیدجلال الیدن، (1370)، شرح مقدمه قیصری بر فصوص‌الحکم، تهران: امیرکبیر.
آینه‌وند، صادق؛ نیازی، شهریار (1379). «معناشناسی اسماء الحسنی». مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی. تهران. بهار و تابستان. 1-18.
ابن‌ابار، محمد بن عبدالله (1882. م). تکملة. به‌ کوشش‌ فرانسیسکو کودرا. مادرید.
ابن‌برجان (2010). شرح اسماء الله الحسنی. تحقیق و تعلیق احمد فریدالمزیدی. بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن‌برجان (2016). ایضاح‌الحکمة بأحکام العبرة. تحقیق و مقدمه جرهارد بورینغ و یوسف کاسویت. لیدن: بریل.
ابن‌برجان. (1434. ق). تفسیر ابن برجان. بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن‌خطیب، لسان‌الدین محمد بن عبدالله، (1424. ق). اعمال‌الاعلام فیمن بویع قبل الاحتلام من ملوک الاسلام و ما یتعلق بذلک من الکلام. تحقیق سید حسن کسروی. بیروت: دارالکتب‌العلمیة.
ابن‌خطیب‌ (1956. م). لسان‌الدین‌. اعمال‌ الاعلام‌. به‌ کوشش‌ لوی‌ پرووانسال‌. بیروت‌.
ابن‌خلدون‌ (1959. م). شفاء السائل‌ لتهذیب‌ المسائل‌. به‌ کوشش‌ الاب‌ اغناطیوس‌ عبده‌ خلیفة البسوعی‌. بیروت‌.
ابن عربی، محیی‌الدین (1426). اجوبة ابن عربی علی اسئلة الحکیم الترمذی. قاهره: مکتبة الثقافة الدینیة.
ابن‌عربی (1994). الفتوحات المکیه. تحقیق و تصحیح عثمان یحیی. 14 جلدی. بیروت:‌دار احیاء التراث العربی.
ابن‌عربی (1367). مجموعه رسائل ابن عربی (کتاب قربة). بیروت:‌دار احیاء تراث العربی.
ابن‌عربی. (2003). کتاب‌المعرفة. محقق و مصحح: محمد امین ابوجوهر. دمشق: دارالتکوین للطباعة والنشر.
ابن‌عربی. (بی‌تا). الفتوحات المکیه (چهار جلد). بیروت: دارالصادر.
ابن‌عربی، (1426. ق). مشاهد الاسرار القدسیة مطلع‌الانوار الاهیة. محقق و مصحح سعید عبدالفتاح. بیروت:‌دار الکتب العلمیه.
ابن‌عربی، (1336). انشاء الدوائر، محقق مهدی محمد ناصرالدین. لیدن: مطبعة بریل.
الترجمان، سهیلة عبدالباعث (1422). نظریة وحدة الوجود بین ابن عربی و الجیلی. مصحح حربی عباس عطیتو، بیروت: مکتبة خزعلی.
جهانگیری، محسن (1375). محیی الدین ابن عربی چهره برجسته عرفان اسلامی. چ چهارم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
جیلی، عبدالکریم، (1418. ق)، الانسان الکامل، تحقیق و تصحیح ابوعبدالرحمن بن صلاح بن محمد بن عویضه، بیروت: دارالکتب العلمیه.
چیتیک، ویلیام (1395). طریق عرفانی معرفت از دیدگاه ابن عربی. ترجمه مهدی نجفی افرا. تهران: جامی.
الحکیم، سعاد (بی‌تا). المعجم الصوفی. بی‌جا: دارالطباعة و النشر.
خوارزمی، تاج‌الدین حسین (1379). شرح فصوص‌الحکم. محقق و مصحح علامه حسن‌زاده آملی. قم: بوستان کتاب.
ذهبی، شمس‌الدین محمد بم احمد (1414. ق). سیر اعلام النبأ. تحقیق شعیب الأرنؤوط. بیروت: مؤسسة‌الرسالة.
شفیق، احمد (2010). تمهید و تقدیم (شرح اسماء الله الحسنی). بیروت. دارالکتب العلمیه. ج 1. صص 3-19.
عداس، کلود (1387). در جست‌وجوی کبریت احمر (زندگانی ابن عربی). ترجمۀ فریدالدین رادمهر. تهران: نیلوفر.
غرمینی، عبدالسلام (1420). المدارس الصوفیه المغربیه و الاندلسیه فی قرن السادس الهجری. دارالبیضاء.
غزالی، ابوحامد محمد (1416). مجموعه رسائل الامام الغزالی. بیروت: دارالفکر.
القاری، حسان (2007). ابن برجان الأندلسی و جهوده فی تفسیر الصوفی و علم الکلام. مجله جامعة دمشق للعلوم الإقتصادیه و القانونیة. مجلد 23. عدد الأول. صص 363-424.
کحاله، عمر رضا (1973. م). المنتخب من مخطوطات مدینه‌المنوّره. دمشق.
موسوی بجنوردی. کاظم (1374). دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی. ج سوم. تهران: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
نبهانی‌، یوسف‌ بن اسماعیل (1329. ق). جامع‌ کرامات‌ الاولیاء. قاهره‌.
نظرپور، حامد (1398). رویکرد و روش ابن برجان در شرح اسمای الهی. مجله ادیان و عرفان. سال پنجاه و دوم. شماره یکم. بهار و تابستان. صص 165-179.
نظرپور، حامد (1399). «بررسی دیدگاه ابن برجان درباره حق مخلوق به». خردنامه صدرا. شماره 102. صص 87-98.
نظرپور، حامد (1400). «بررسی دیدگاه ابن برجان درباره عبد کلی». مجله ادیان و عرفان. سال پنجاه و چهار. شماره دو. صص 499-514.