پژوهش و تحقیق در خصوص مسئلة ابلیس همواره برای متفکران، اهمیت فوق‌العاده‌ای داشته است و در این میان، عارفان مسلمان با رویکرد تأویلی و برداشت‌هایی بر پایة معرفت ذوقی و شهودی و با بیانی رمزی و شطحی جایگاه منحصر به فردی را به خود اختصاص داده‌اند. رویکرد مبتنی بر قبول جبر و ارادة ازلی در شقاوت ابلیس و نافرمانی او در سجده بر آدم(ع)، رویکردی است که برخی عارفان اسلامی، به ویژه پیروان مکتب سُکر، به جهت توجیه نافرمانی وی، بدان پرداخته‌اند. از آنجاکه زایش اندیشه نمی‌تواند صرفاً مرهون تلاش خالص نظری باشد و همواره از مبادی و عوامل برون‌متنی نیز متأثر است، به نظر نویسنده دست‌کم می‌توان چهار مبدأ برای شکل‌گیری این نظریه در میان برخی عارفان اسلامی برشمرد که عبارت‌اند از: 1. اعتقاد به جبر اشعری، 2. اعتقاد به وحدت شخصیة وجود، 3. استفاده از ظواهر آیات، 4. تمسک به برخی اخبار و روایات. در این مقاله با بیان نمونه‌هایی از این رویکرد در آثار منثور و منظوم عارفانی چون منصور حلاج، احمد غزالی، عین‌القضات همدانی، رشیدالدین میبدی و عطار نیشابوری، به تبیین ریشه‌ها و مبادی یادشده و سپس به نقد و بررسی آنها می‌پردازیم.
محمّدی پارسا, عبدالله, & سعیدی, حسن. (1392). بررسی و نقد جریان جبرگرایی عرفانی در دفاع از ابلیس. مجله ادیان و عرفان, 46(1), 85-109. doi: 10.22059/jrm.2013.50178
MLA
عبدالله محمّدی پارسا; حسن سعیدی. "بررسی و نقد جریان جبرگرایی عرفانی در دفاع از ابلیس", مجله ادیان و عرفان, 46, 1, 1392, 85-109. doi: 10.22059/jrm.2013.50178
HARVARD
محمّدی پارسا, عبدالله, سعیدی, حسن. (1392). 'بررسی و نقد جریان جبرگرایی عرفانی در دفاع از ابلیس', مجله ادیان و عرفان, 46(1), pp. 85-109. doi: 10.22059/jrm.2013.50178
VANCOUVER
محمّدی پارسا, عبدالله, سعیدی, حسن. بررسی و نقد جریان جبرگرایی عرفانی در دفاع از ابلیس. مجله ادیان و عرفان, 1392; 46(1): 85-109. doi: 10.22059/jrm.2013.50178
)