نظریه تعین اول در مکتب ابن‏عربی (تحلیل و نقد)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، دانشکدة معارف و اندیشة اسلامی. دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری دانشگاه ادیان و مذاهب، رشتة تصوف و عرفان اسلامی و پژوهشگر پژوهشکدة ادیان و مذاهب قم.

چکیده

نظریة فلسفی- عرفانی، «تعین اول» نظریه‌ای کلان دربارۀ لحظۀ «پدیداری و ظهور وجود» و چگونگی شکل‌گیری صدور کثرات از واحد بسیط است. این مسئله از مباحث بنیادی و البته از دشوارترین مسائل در «عرفان اسلامی» است. ابن‏عربی پدر عرفان نظری در جهان اسلام شناخته شده و در این میان اندیشة وحدت وجود او که پایة اصلی فکر و دستگاه عرفانی اوست، در پرتو نظریۀ تعین اول سامان یافته است. بررسی این مسئله که ابن‏عربی چگونه و در کجا آن را بررسی کرده و آیا دغدغة فکری او بوده یا تعبیر و تبیین او چگونه بوده است، اهمیت زیادی دارد. از آنجا که در بررسی عمدة آثار وی، از جمله کتاب عظیم فتوحات مکیّه به‏صراحت این عنوان یافت نمی‌شود، در تحقیق پیش‏رو تلاش شده با بررسی آثار ابن‏عربی به‏ویژه کتاب یادشده معادل و اصطلاح یا اصطلاحاتی که ابن‏عربی در آثار خود برای «تعین اول» به‏کار برده، مشخص و مقصود او تبیین، تحلیل و در پاره‌ای از موارد با نگاه نقادانه به آن‏ها نگریسته شود. همة این مسائل به روش توصیفی – تحلیلی و با توجه به نگاه ابن‏عربی و شاگردان مکتب وی، به این موضوع رسیدگی شده است.

کلیدواژه‌ها


[1] آملی، سیدحیدر، جامع الاسرار ومنبع الانوار، (1367). تصحیح هنری کربن، و عثمان یحیی، تهران، شرکت انتشارات علمی فرهنگی- انجمن ایرانشناسی فرانسه.
[2] ابن‏ابی‏جمهور اَحسایی، عوالی اللآلی، (لوح فشرده)
[3] ابن‏ترکه اصفهانی، صائن‏الدین، (1361). تمهید القواعد، تصحیح: سیدجلال‏الدین آشتیانی، تهران، انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران.
[4] ابن‏سینا، حسین‏بن‏عبدالله، (1371). المباحثات، تحقیق: محسن بیدارفر، قم، انتشارات بیدارفر.
[5] ابن‏عربی، محیی‏الدین، محمدبن‏علی، (؟) الفتوحات المکّیه فی معرفه أسرار المالکیّه، ج 1، بیروت، دارصادر.
[6] ---------- ، (؟) الفتوحات المکّیه فی معرفه أسرار المالکیّه، ج 2، بیروت، دارصادر.
[7] ---------- ، (؟) الفتوحات المکّیه فی معرفه أسرار المالکیّه، ج 3، بیروت، دارصادر.
[8] ---------- ، (؟) الفتوحات المکّیه فی معرفه أسرار المالکیّه، ج 4، بیروت، دارصادر.
[9] ---------- ، (1424ق).  الفتوحات المکّیه فی معرفه أسرار المالکیّه،ج1،تحقیق نواف الجراح،بیروت، دارصادر.
[10] ----------، (1424ق).  الفتوحات المکّیه فی معرفه أسرار المالکیّه، ج2،تحقیق نواف الجراح، بیروت، دارصادر
[11] ----------، (1424ق).  الفتوحات المکّیه فی معرفه أسرار المالکیّه، ج3، تحقیق نواف الجراح، بیروت، دارصادر
[12] ----------، (1424ق).  الفتوحات المکّیه فی معرفه أسرار المالکیّه، ج4، تحقیق نواف الجراح، بیروت، دارصادر
[13] ----------، (1424ق).  الفتوحات المکّیه فی معرفه أسرار المالکیّه، ج5، تحقیق نواف الجراح، بیروت، دارصادر
[14] ----------، (1424ق).  الفتوحات المکّیه فی معرفه أسرار المالکیّه، ج6، تحقیق نواف الجراح،بیروت، دارصادر
[15] ----------، (1424ق).  الفتوحات المکّیه فی معرفه أسرار المالکیّه، ج7، تحقیق نواف الجراح،بیروت، دارصادر
[16] ----------، (2002م). رسائل ابن‏عربی، ج1، تحقیق و تقدیم سعید عبدالفتاح، بیروت، موسسه الانتشارات العربی.
 
[17] ----------، (2002م). رسائل ابن‏عربی، ج5، تحقیق و تقدیم سعید عبدالفتاح، بیروت، موسسه الانتشارات العربی.
[18] ----------، (1370). فصوص الحکم، تحقیق: ابوالعلا عفیفی، تهران، انتشارات الزّهراء.
[19] استیس، و. ت، (1357). فلسفه هگل، ترجمه حمید عنایت، تهران، شرکت سهامی کتابهای جیبی، چاپ پنجم.
 
[20] اَفلوطین، (1413ق).  اثولوجیا، تصحیح: عبدالرحمان بدوی، قم: انتشارات بیدارفر.
[21] ----------، (1366). دوره آثار افلوطین، ترجمه محمد حسن لطفی تبریزی، تهران، شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
[22]تهانوی، محمدعلی‏بن‏علی، (؟)، موسوعه کشاف اصطلاحات الفنون والعلوم، تحقیق د، خووج علی، مکتبه لبنان، بیروت.
[23]جامی، عبدالرحمان، (1383). أشّعه اللّمعات، تصحیح: هادی رستگارمقدم، قم، بوستان کتاب.
[24]جرجانی، میرسیدشریف، (؟). کتاب التعریفات، قاهره.
[25]جلالی نائینی، سیدمحمدرضا،(1372). گزیده ریگ ودا، )ترجمه( تهران، نشر نقره.
[26]جَندی، مؤیّدالدین،(1361). شرح فصوص الحکم، تصحیح: سید جلال الدین آشتیانی، مشهد، انتشارات دانشگاه فردوسی.
[27]رسائل اخوان الصفا، (1405 ق) قاهره، افست، دفتر تبلیغات اسلامی.
[28]سبزواری، ملاهادی،(1416ق). شرح منظومه، تصحیح: حسن زاده آملی، تهران، انتشارات ناب.
[29]شیرازی، صدر الدین محمد(1981).  الأسفار الأربعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم.
[30] طباطبایی، سیدمحمدحسین(1397ق).  اصول فلسفه و روش رئالیسم، قم، مرکز بررسیهای اسلامی.
[31]علی ابن احمد،(1379). مشرع الخصوص إلی معنای النصوص، تصحیح: سید جلال الدین اشتیانی، قم: بوستان کتاب.
[32]فرغانی، سعید الدین،(1379).  مشارق الدّراری، تصحیح: سید جلال‏الدین آشتیانی، قم، بوستان کتاب.
[33]، (1386). منتهی المدارک، تصحیح: وسام الخطاوی، قم، آیت اشراق.
 [34]فنّاری، محمدابن‏حمزه، (1374). مصباح الاُنس، تصحیح: محمد خواجوی، تهران، انتشارات مولی.
[35]قیصری، محمدداوود قیصری رومی،(1375). شرح فصوص الحکم، به کوشش سیّدجلال‏الدین آشتیانی، تهران، انتشارات علمی فرهنگی، چاپ اول.
[36]---------- ، (1370). شرح مقدمه قیصری بر فصوص الحکم، به‏کوشش سیّدجلال‏الدین آشتیانی، تهران، انتشارات امیر کبیر، چاپ سوم.
[37]قونیَوی، ابوالمعالی صدرالدین،(1381). إعجاز البیان، تصحیح: سیّدجلال‏الدین آشتیانی، قم، بوستان کتاب.
[38] ---------- ، (1362). رساله النصوص، تصحیح: سیدجلال‏الدین آشتیانی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
[39]کاپلستون، فردریک، (1388). واحد در ادیان، ترجمه سیدمحمودیوسف ثانی، قم انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب.
[40]میرداماد حسینی، محمدباقر، (2536). کتاب القبسات، تهران، مرکز مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل و انتشارات دانشگاه تهران.
[41]یزدان‌پناه، سیدیدالله،(1390). مبانی و اُصول عرفان نظری، قم، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی.