انسان کامل به روایت ابن‌عربی و دلئون

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد فیروزآباد استان فارس و مدرس مدعو دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران

چکیده

نظریۀ انسان کامل در عرفان اسلامی و یهود برگرفته از متون مقدس (قرآن و تورات) و سنت‌های آن دو بوده است و تاریخی به بلندای تاریخ ادیان به صورت عام و تاریخ اسلام به صورت خاص دارد. پس از توحید و معرفۀالله، هیچ موضوعی به قدر و منزلت انسان‌شناسی مدنظر ادیان الهی نبوده است؛ زیرا انسان کامل و آدم قادمون مظهر اتمّ و جلوۀ اعظم الله و یهوه، جامع اسما، صفات و سفیروت، آغاز و فرجام هستی و قرآن و تورات ناطق است. در میان ادیان الهی، اسلام و یهود و در میان اندیشمندان، عارفان و حکیمان اسلامی و یهودی هردو دین، ابن‌عربی و دلئون بیش از دیگران به این مهم عنایت داشته‌اند. مقالۀ حاضر پژوهشی در این زمینه است.

کلیدواژه‌ها


[1] آشتیانی، سیدجلال‌الدین، [1365]. شرح مقدمۀ قیصری بر فصوص­الحکم، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی،
[2] ــــــــــــــــــــــــ ‌[1381]. شرح رسائل قیصری، ‌تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران، چاپ دوم.
[3] ـــــــــــــــــــــــــ[1385]. در حکمت و معرفت، به‌کوشش حسن جمشیدی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
[4] آملی، ‌سیدحیدر،[1368]. جامع الاسرار، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
[5] ـــــــــــــــــ[1367]. نص‌النصوص فی شرح الفصوص، ‌تهران: انتشارات طوس.
[6] ـــــــــــــــــ[1375]. نص‌النصوص در شرح فصوص الحکم، ترجمۀ محمدرضا جوزی، تهران: انتشارات روزانه.
[7] ابراهیمی دینانی، غلام­حسین،[1381]. اسما و صفات حق، تهران: وزارت فرهنگ و انتشارات اسلامی.
[8] ابن‌عربی[1366]. فصوص‌الحکم، تصحیح و تعلیق ابوالعلاعفیفی، تهران: انتشارات الزهرا، افست بیروت.
[9] ــــــــــــــــــــــــــــــــ ، الفتوحات‌المکیّه، بیروت: دار صادر، [بی‌تا].
[10] ــــــــــــــــــــــــــــــــ ، [1392 ق]. الفتوحات‌المکیّه، ‌به‌تصحیح عثمان یحیی، ‌قاهره.
 [11] ــــــــــــــــــــــــــــــــ [1367]. رسائل،‌ رسالۀ حقیقة‌الحقائق،‌ ترجمۀ شاه داعی شیرازی،‌ مقدمه، تصحیح و تعلیقات نجیب مایل هروی، تهران: انتشارات مولی.
[12] ابن‌عربی،‌ ابوعبدالله محمدبن علی،[‌1384]. الاسری الی مقام الاسری،‌ شرح و ترجمۀ علی باقری، ‌تهران: انتشارات پارینه.
[13] ــــــــــــــــــــــــــــــــ [1380]. کتاب الجمال و الجلال، فی الرسائل ابن‌عربی،‌ حیدرآباد دکن.
[14] ــــــــــــــــــــــــــــــــ [1364]. رسائل، رسالةالغوثیه، ترجمۀ حسن گیلانی، مقدمه، تصحیح و تعلیقات نجیب مایل هروی، تهران: انتشارات مولی.
[15] ـــــــــــــــــــــــــــــــ [2004]. رسائل، ج 4، تحقیق، سعید عبدالفتاح، بیروت: الانشار العربیه.
[16] ابن‌ترکه، صائن‌الدین علی‌بن محمد، [1381]. تمهید‌القواعد، قم: انتشارات بوستان کتاب.
[17] بالی افندی، [1321ق]. شرح فصوص‌الحکم، ذیل شرح فصوص‌الحکم، کاشانی، مصر.
[18] بی‌ناس، جان، [1370]. تاریخ جامع ادیان، ترجمۀ دکتر علی‌اصغر حکمت، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، چاپ چهارم.
[19] پارسا، خواجه‌محمد، [1366]. شرح فصوص‌الحکم، تصحیح جلیل مسگرنژاد، ‌تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
[20] جامی، عبدالرحمن، [1370]. نفحات­الانس من حضرات­القدس، تصحیح دکتر محمود عبادی،‌ تهران:‌ انتشارات اطلاعات.
[21] ــــــــــــــــــ [1356]. نقدالنصوص فی شرح‌الفصوص، تحقیق ویلیام چیتیک، تهران: انجمن حکمت و فلسفه.
[22] جرجانی، میرسید شریف، [1377]. تعریفات، ترجمۀ حسن سیدعرب/سیما نوربخش، تهران: انتشارات فرزان.
[23] جندی، مؤید‌الدین،[1423هـ. 1381ش.]. ‌شرح فصوص‌الحکم، تصحیح و تعلیق سیدجلال‌الدین آشتیانی، قم: بوستان کتاب قم.
[24] چیتیک، سی،‌ ویلیام، [1383]. طریق صوفیانۀ عشق، ترجمۀ مهدی سررشته‌داری،‌ تهران: انتشارات مهراندیش.
[25] جیلی، عبدالکریم، [1402 ق]. الانسان‌الکامل، قاهره: مطبعه مصطفی البابی.
[26] سمنانی، علاء‌الدوله، [1369]. مصنفات فارسی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
[27] شیرازی، آقامحمدهاشم، [1382]. مناهل‌التحقیق، شیراز: انتشارات نور.
[28] شیرازی، صدرالدین، اسفار، تحقیق امینی و امید، قم: انتشارات مصطفوی، [بی‌تا].
[29] صدوق، ابن‌بابویه، [1387ق]. .توحید، قم: مکتبه الصدوق.
[30] الصفدی، صلاح‌الدین، [1962 م]. الوافی بالوفیات، تصحیح هلموت ریتر، آلمان.
[31] قمی،‌ شیخ‌عباس، [1369]. مفاتیح‌الجنان، ترجمۀ مصباح‌زاده، انتشارات محمدحسن علمی، چاپ هشتم.
[32] قونوی، صدرالدین، [1362]. رسالةالنصوص، تحقیق سیدجلا‌الدین آشتیانی، تهران: نشر دانشگاهی .
[33] ــــــــــــــــــ [1371]. ‌کتاب الفکوک یا کلید اسرار فصوص‌الحکم، مقدمه، تصحیح و ترجمۀ محمد خواجوی، تهران: انتشارات مولی.
[34] ــــــــــــــــــ [1363]. مفتاح غیب الجمع‌الوجود، در ابن‌فناری، محمدبن حمزه، حمزه‌بن محمد العثمانی، مصباح‌الانس،[بی‌جا]، فجر.
[35] قیصری، شرف­الدین داود، [1357]. رسائل قیصری، ؟ رسالة ­التوحید والنبوه­ والولایه؟، تحقیق سیدجلال‌الدین آشتیانی، تهران: انجمن حکمت و فلسفه.
[36] ــــــــــــــــــــــــ‌ [1383]. شرح فصوص‌الحکم، به‌کوشش سیدجلال‌الدین آشتیانی، تهران: چاپ سوم .
[37] ــــــــــــــــــــــــ  [1382]. شرح فصوص‌الحکم، ج1، تحقیق آیت‌الله حسن‌زاده آملی، قم: بوستان کتاب.  
[38] ــــــــــــــــــــــــ [1384]. شرح فصوص‌الحکم، ج2، تحقیق آیت‌الله حسن‌زاده آملی، قم: بوستان کتاب. 
[39]  کاشانی، عبدالرزاق، [1363]. شرح فصوص‌الحکم،‌ قم: انتشارات بیدار‌.
[40] ــــــــــــــــــ [1370]. اصطلاحات الصوفیه، قم: انتشارات بیدار.
[41] کاشف دزفولی، صدرالدین، مناهج الموحدین، نسخۀ خطی، قم: کتابخانۀ حضرت آیت‌الله العظمی مرعشی، [بی‌تا].
[42] کلینی، ابوجعفرمحمد، [1363]. اصول کافی، تحقیق علی‌اکبر غفاری، تهران: انتشارات اسلامیه.
[43] مجلسی، محمد‌باقر، [1384]. بحارالانوار،‌ قم: انتشارات بیدار.
[44] مکی، شیخ محمد، [1364]. الجانب الغربی، فی حل مشکلات ابن‌عربی، به‌کوشش و حواشی نجیب مایل هروی، تهران: انتشارات مولی.
[45] مولوی، محمد جلال‌الدین،[1372]. مثنوی معنوی، ‌به‌کوشش رینولد نیکلسون، تهران: انتشارات مهرداد،‌ چاپ چهارم.
 
[46] Chittick, William C., "Ibn Arabi and His school", in Islamic Sprituality Manifestation, ed. By Syyed Hossein Nasr, New York, Cross road, 1991; 49-97.
[47]________________ , The self-Disclosure of God, New York, State University of New York press, 1998.
[48] Giller, Pinchas, Reading the Zohar, Oxford University press, 2001.
[49] http:// theosophy. org/ tlodocs / theachers / mosesdeleon. htm.
[50] Idel, Moshe, "Comments", in Mystical union in Judaism, Christianty and Islam, Moshe Idel and Bernard McGinn, New York, Continuam, 1996.
[51] Isutso, Toshihiko, Sufism and Taoism, Berkeley, University of California press, 1983.
[52] Merkur, Daniel, “Comments”, in Mystical Union in Judaism, Christianity and Islam, Moshe Idle and Bernard McGinn Editors, NewYork, Continuam, 1996.
[53] Schaya, Leo, "Contemplation and Action in Judaism and Islam" in, A Colloquium at Rothku Chapeal, Iranian Academy of Philosophy, Tehran, 1977.
[54] Scholem, Gershom, "Torah", in Encyclopeadia of Judaica, vol. 15, The University of Michigan, 1939.
[55] ____________ “Kabbalah”, in Encyclopeadia of Judaica, vol. 10, The University of Michigan, 1939.
[56] ____________ , G, "Adam kadmon", Encyclopedia Judaica, vol. 2, The University of Michigan, 1939.
[57] ____________ , G, Major Trends in Jweish Mystisism, NewYork, Schocken Books, 1954.
[58] ____________ , Origins of the kabbalah, ed. R.J.ZWI Weblowsky, 1924.
[59] ____________ ," Gilgul", in Encyclopedia Judaica, vol. 7, The University of Michigon, 1939.
[60] _______________, "Sefirot", in Encyclopedia Judaica, vol. 14, Keter pub, Jerusalem, 1996.
[61] The Wisdom of The Zohar, Systematically arranged and rendered into Hebrew By Fischel LACHOWER and ISAIAH TISHBY Vol. I, II, and III, English translation by David Glodstein, London, Washington, The Littman Library of Jewish Civilization, 1994.
[62] THE ZOHAR, Translated by: Harry Sperling, Maurice.Simon & Dr. Paul Levertoff, 5 vol, Copyright by THE SONCINO PRESS, Ltd. London, England, 1984.
[63] Wolfson, Elliot R., "MYSTICISM, JUDAISM AND" Encyclopedia of Religion, Ed by M. Eliade, Vol. 10, New York, Macmilam, publishing company, 1987.