نقش مدارس عصر صفویه در گسترش تشیع دوازده ‏امامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ دانشگاه فرهنگیان، تهران.

2 استادیار دانشگاه تهران.

چکیده

مقالۀ حاضر به بررسی نقش مدارس در گسترش تشیع در ایران عصر صفوی پرداخته است و هدف آن نشان دادن تأثیر مدرسه بر روند گسترش تشیع دوازده‏امامی در ایران است. احداث مدارس در عصر صفوی از رشد صعودی و از حمایت حکومت صفوی برخوردار بود. در وقف‏نامه‏های مدارس به‏ویژه مدارسی که از موقوفات و امکانات مالی بیشتری برخوردار بودند، به برگزاری شعائر مذهبی شیعه توجه می‏شد. مدارس در این دوره تا حد ممکن به مذهب رسمی کشور و معارف شیعه اختصاص داشت. مدرسه از طریق تعلیم‏یافتگان خود نقش مهمی را در ترویج و گسترش تشیع در جامعه ایفا کرد. آنان پس از تعلیم در مدارس به‏ویژه مدارس شهرهای بزرگ در سمت‏های مختلف رسمی و غیررسمی در تثبیت و گسترش تشیع تأثیرگذار بودند.

کلیدواژه‌ها


 
[1] آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن (1372هـ ش). الکواکب المنتشرة فی القرن الثانی بعد العشرة. تهران، انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
[2] احمدی، نزهت (1390هـ ش). درباب اوقاف صفوی: مجموعۀ مقالات. تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
[3] اسکندربیگ ترکمان (1382هـ ش). تاریخ عالم آرای عباسی.تصحیح ایرج افشار، تهران، انتشارات امیرکبیر.
[4] اشکوری، سیدصادق (1387هـ ش).  اسناد موقوفات اصفهان. زیرنظر ادارۀ کل اوقاف و امور خیریه اصفهان، قم، مجمع ذخائر اسلامی.
[5] افندی، میرزا عبدالله (1401هـ ق) ریاض العلماء و حیاض الفضلاء. تحقیق سیداحمد الحسینی، قم، مطبعه الخیام.
[6] افوشته­ای نطنزی، محمودبن هدایت‏الله (1373هـ ش). نقاوة الاثار فی ذکر الاخیار. تصحیح احسان اشراقی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
[7] بافقی، محمد مفید نجم‏الدین محمود (1340 هـ ش). جامع مفیدی. به کوشش ایرج افشار، تهران: انتشارات اسلامی.
[8] بخشی استاد، موسی‏الرضا (1392هـ ش). جایگاه مدرسه در عصر صفوی. تهران، یاسین نور.
[9]. - - - - - - - - - - ؛ احمدی، نزهت (1392هـ ش). «تأثیر علمی مدارس در عصر صفوی». پژوهش­نامه­ی تاریخ اسلام، سال سوم، شماره یازدهم، پاییز ، ص7-27.
[10] تاورنیه، ژان باتیست (1336هـ ش). سفرنامۀ تاورنیه. ترجمۀ ابوتراب نوری، تهران، انتشارات تأییدیه اصفهان.
[11] تبریزی، محمدزمان (1373هـ ش). فرائد الفوائد در احوال مساجد و مدارس. به کوشش رسول جعفریان، تهران، دفتر نشر میراث مکتوب.
[12] جزایری، سیدمحمد (1418هـ ق). نابغه فقه و حدیث سیدنعمت‏الله جزایری. قم، مجمع الفکر الاسلامی.
 [13] جزایری، سیدنعمت‏الله (؟). الانوار النعمانیة، بیروت، موسسۀ الأعلمی للمطبوعات.
 [14] جزایری شوشتری، عبدالله (1388هـ ش).تذکرۀ شوشتر. تصحیح مهدی کدخدایی، اهواز، نشر ترآوا.
[15] جزایری تستری، عبدالله‏بن نورالدین (1409هـ ق). الاجازة الکبیرﺓ. قم، مکتبه مرعشی نجفی.
[16] جعفریان، رسول (1379). صفویه در عرصۀ دین، فرهنگ و سیاست. قم، پژوهشکدۀ حوزۀ و دانشگاه.
[17] جملی کارری، جووانی فرانچسکو (1383هـ ش). سفرنامۀ کارری. ترجمه عباس نخجوانی و عبدالعلی کارنگ، چاپ دوم، تهران، انتشارت علمی و فرهنگی.
[18] حزین لاهیجی، محمدعلی (1375هـ ش). تاریخ و سفرنامۀ حزین. تصحیح علی دوانی، تهران، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
[19] حسینی خاتون‏آبادی، عبدالحسین (1352هـ ش). وقایع السنین و الاعوام. تصحیح محمدباقربهبودی، تهران، کتابفروشی اسلامیه.
[20] خواندمیر، غیاث‏الدین‏بن همام‏الدین (1362هـ ش).حبیب السیر. تهران، انتشارات خیام.
[21] خوانساری، محمدباقر (1392هـ ق). روضات الجنات فی احوال العلما و السادات. تحقیق اسدالله اسماعیلیان، قم، مکتبه اسماعیلیان.
[22]  خورشاه، قبادالحسینی (1379هـ ش). تاریخ ایلچی نظام شاه. تصحیح محمد نصیری، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
[23] رضوی کاشانی، عبدالحی‏بن عبدالرزاق، حدیقة الشیعه. نسخۀ خطی، کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، شمارۀ 19083.
[24] روملو، حسن (1342هـ ش). احسن‏التواریخ. تصحیح نارمن سیدن، تهران، انتشارات کتابخانۀ صدر.
[25] سپنتا، عبدالحسین (1346هـ ش).  تاریخچۀ اوقاف اصفهان. اصفهان، ادارۀ کل اوقاف اصفهان.
[26] شاردن، ژان (1330هـ ش). سفرنامۀ بخش اصفهان. ترجمۀ حسین عریضی، [بی­جا] چاپخانۀ راه نجات.
[27] صفت­گل، منصور (1381هـ ش). ساخت نهاد و اندیشۀ دینی در ایران عصر صفوی. تهران، خدمات فرهنگی رسا.
[28] عبدی بیگ شیرازی، زین‏العابدین علی (1369). تکملة الاخبار. تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران، نشر نی.
[29] فاضل خوانساری، محمدحسن (1378هـ ش). محقق خوانساری: شرح حال و آثار آقاحسین‏بن‏ جمال‏الدین محمد خوانساری. قم، مؤسسۀ علمی فرهنگی فاضل خوانساری و مجمع ذخائر اسلامی.
[30] قزوینی، عبدالنبی (1407 هـ ق) تتمیم اَمل الامل، تحقیق سیداحمد الحسینی، قم، مکتبة آیة‏الله مرعشی.
[31] کسائی، نورالله (1374هـ ش). مدارس نظامیه و تأثیرات علمی و اجتماعی آن. تهران: امیرکبیر.
[32] کمپفر، انگلبرت (1360هـ ش). سفرنامۀ کمپفر. ترجمۀ کیکاوس جهانداری، تهران، انتشارت خوارزمی.
[33] لاکهارت، لارنس (1383هـ ش). انقراض سلسلۀ صفویه. ترجمۀ اسماعیل دولتشاهی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
[34] مجلسی، محمد باقر (1403 هـ ق). بحار الانوار الجامعة لِدرر أخبار الأئمة الاطهار. بیروت، مؤسسه الوفاء.
[35] میرزا سمیعا، محمدسمیع (1378هـ ش). تذکرة الملوک، به کوشش سیدمحمد دبیر سیاقی، تهران، امیرکبیر.
[36]  المهاجر، جعفر (1410هـ ق).  الهجرة العاملیة الی ایران فی عصر الصفوی. دارالروضة، بیروت.
[37] نصرآبادی، میرزا محمدطاهر (1361هـ ش). تذکرۀ نصرآبادی. تصحیح وحید دستگردی، [بی­جا]، کتابفروشی فروغی.
[38] نصیری، علی‏نقی (1372هـ ش). القاب و مواجب دورۀ صفویه. تصحیح یوسف رحیم‏لو، مشهد، انتشارات فردوسی.
[39] هنرفر، لطف‏الله (1350هـ ش). گنجینۀ آثار تاریخی اصفهان. تهران، انتشارات کتابفروشی ثقفی.
[40] وقف‏نامه مدرسۀ امامیۀ اصفهان. کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، شمارۀ15181.
[41]  وقف‏نامۀ مدرسۀ باقریه. ادارۀ کل موقوفات استان خراسان، شمارۀ. 57.
 
 
[42] Abisaab,Rula jurdi (2004). Converting Persia: Religion and Power in the Safavid  Empire, International Library of Iranian Studies, Tauris, London.
[43] Turner,Colin (2000). Islam without Allah:The Rise of Rreligious Externalism in Safavid Iran, Curzon Press. Britain.