دیالکتیک جمال و جلال در اندیشة عین‌القضات همدانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

2 استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

چکیده

عین‌القضات همدانی با استفاده از جمال، جلال و دیالکتیک آن دو،‌ یک نظام منسجم فکری را پی‌ریزی کرده که بدون درک صحیح آن نظام،‌ دسترسی به اندیشه‌های وی ناممکن است. این حکیم مغانی به‌قدری به این دوگانه و دوگانی‌های دیگر توجه دارد که شتابزدگی در بررسی اندیشه‌های او، چه‌بسا منجر به این برداشت ناصواب شود که وی ثنوی است. یکی از این دوگانه که جلال است و تجلیات آن، در اندیشة وی و عارفان خراسان به برداشت‌های نادرستی از اعتقادات این طایفه منجر شده و چه‌بسا موجبات مرگ آنان را فراهم آورده است. این طایفه که سخنان خود را در پردة رمز بیان می‌کنند از ادامه‌دهندگان حکمت مغانی‌اند. حکمت مغانی شاه‌کلید رمزگشایی از دستگاه رمزی عین‌القضات محسوب می‌شود. در این زمینه استفاده از عرفان نظری به منظور تبیین رمزهای وی بسیار راهگشاست. هدف اصلی این پژوهش معرفی این نظام فکری و رمزگشایی از آن با استفاده از عرفان نظری خواهد بود.

کلیدواژه‌ها


[1] قرآن کریم
[2] اذکایی (سپیتمان)، پرویز (1366). افسانة دو همزاد. چیستا، تهران، ش 43، آبان ماه، ص264- 268.
[3] اسداللهی، خدابخش (1388). اندیشه‌های عرفانی عین‌القضات در باب ابلیس. فصل‌نامة‌ ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی. تهران، سال پنجم، شمارۀ 14، بهار، ص9- 25.
[4] بندهش (1390). فرنبغ دادگی. گزارنده مهرداد بهار، چاپ 4، تهران، توس.
[5] پورجوادی، نصرالله (1364). ابلیس دورو.معارف، تهران، شمارۀ 4، فروردین و تیر، ص 151- 166.
[6] پورداود، ابراهیم (1377). یشت‌ها. جلد 2، تهران، اساطیر.
[7] حسنی، نرگس (1386). سیمای ابلیس در آثار عین‌القضات همدانی. مطالعات عرفانی، تهران، شمارۀ 6 ، پاییز و زمستان، ص 5- 34.
[8] سهروردی، شهاب‌الدین یحیی (1388). مجموعه مصنفات شیخ اشراق. تصحیح و مقدمۀ هانری کربن، چ4، ج1و2، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
[9] شبستری، محمود (1382). گلشن راز، به‌اهتمام کاظم دزفولیان، تهران، طلایه.
[10] شوان،‌ فریتیوف (1393). چکیدة مابعدالطبیعة جامع. ترجمۀ رضا کورنگ بهشتی؛ فاطمه صانعی، چاپ 1، تهران، حکمت.
[11] صائن‌الدین علی‌بن ترکه (1360). تمهیدالقواعد. تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
[12]عالیخانی، بابک (1386). سهروردی و توأمان، اشراق، تهران، سال 2، شمارۀ 4و 5، بهار و تابستان، ص 45- 48.
[13]----------( 1385). ظلمت در فلسفۀ سهروردی.گردآورنده شهرام پازوکی، همایش عرفان، اسلام، ایران و انسان معاصر، تهران، بهمن 1383، ص 65- 72 .
[14]----------(1382). دین زرتشتی از نظرگاه جاویدان خرد.گرد‌آورنده: شهرامیوسفی‌فر، همایش نقد تجدد از دیدگاه سنت‌گرایان معاصر، تهران، اسفند 1380، ص 113- 118.
 [15]----------(1379). بررسی لطایف عرفانی در نصوص عتیق اوستایی. تهران، هرمس.
 [16]----------(1379). نظری به کتاب رازوری در آیین زرتشت.مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، تهران،‌ دورۀ 153-154، بهار و تابستان، ص 335- 342.
[17] عین‌القضات همدانی(1389). تمهیدات. مقدمه و تصحیح: عفیف عسیران، چاپ 8، تهران، منوچهری.
[18]----------(1387). نامه‌های عین‌القضات همدانی. به‌اهتمام علی‌نقی منزوی؛ عفیف عسیران، چاپ 2، جلد 1و2، تهران، اساطیر.
[19] فناری، شمس‌الدین محمد حمزه (1374). مصباح‌الانس بین المعقول و المشهود. تصحیح محمد خواجوی، تهران، مولی.
[20] قونوی،‌ صدرالدین (1381). اعجاز البیان فی تفسیر ام القرآن. تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
[21]----------(1371). الفکوک. تصحیح: محمد خواجوی، تهران، مولی.
[22] قیصری، داود (1375). شرح فصوص‌الحکم. تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
[23] کاتسینگر، جیمز اس (1388). تفرج در باغ حکمت: توصیه به جویندگان حقیقی معنا. ترجمه سید محمد حسین صالحی، قم، دانشگاه ادیان و مذاهب.
[24] کاشانی، عبدالرزاق (1426ق). اصطلاحات الصوفیه. تصحیح عاصم ابراهیم الکیالی الحسینی الشاذلی الدرقاوی، بیروت، دارالکتب العلمیه.
[25] کلینی، محمدبن یعقوب (1365). الکافی. تصحیح علی اکبر غفاری، جلد 8، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
[26] گنون، رنه (1392). سیطره کمیّت و علائم آخرالزمان. ترجمۀ علی‌محمد کاردان، چ 5، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
[27] محمدی پارسا، عبدالله؛ سعیدی، حسن (1392). بررسی و نقد جریان جبرگرایی عرفانی در دفاع از ابلیس. ادیان و عرفان، سال 46، شمارۀ 1، بهار و تابستان، ص85- 109.
[28] مست‌علی پارسا، غلامرضا (1389). نظر عین‌القضات همدانی در مورد ابلیس و ارتباط آن با نظام احسن. تهران، علم.
[29] نیکلسون، رینولد (1382). تصوف اسلامی و رابطة انسان و خدا. ترجمه محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران، سخن.
[30] یزدان‌پناه، یدالله (1392). مبانی و اصول عرفان نظری. نگارش سیدعطاء‌ انزلی، چاپ 4، قم، انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی. 
[31]---------- (1391). حکمت اشراق. نگارش مهدی علی‌پور، چاپ 2، جلد 2، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی (سمت).