نقد تصوف در آثار صوفیان قبل و بعد از حملۀ مغول

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سلمان فارسی کازرون

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سلمان فارسی کازرون

چکیده

شکل­گیری جریان تصوف در قرن دوم هجری، از یک سو منشأ تحولات فراوانی در حوزه‌های مختلف اجتماعی شده و از سوی دیگر این جریان فکری، پذیرای اندیشه‌ها، سلیقه‌ها و برداشت­های گوناگون دینی شده است. این تأثیر و تأثرات سبب بروز درگیری و نزاع درونی جریان فکری تصوف شده است. در مراحل رشد و رونق تصوف، جوامع اسلامی درگیر حمله های بنیان‌کن مغول شدند که در همۀ سطوح فرهنگی و اقتصادی جامعه تأثیر نهاد و بی‌شک جریان فکری و اجتماعی تصوف نیز از این تأثیرات
نمی­توانست برکنار بماند. در این پژوهش سعی شده نقدهایی که صوفیان سده­های پنجم و ششم – به‌عنوان سده‌های قبل از حملۀ مغول - و صوفیان سده‌های هشتم و نهم -که پس از ویرانی مغول قرار دارد - در آثار خود بر دیگر صوفیان روا داشته‌اند، استخراج و هر دوره با هم‌دیگر مقایسه شود تا بتوان از این میان به شناخت بهتر و بیشتری از جریان­های نابه‌هنجار تصوف قبل و بعد از حملۀ مغول دست یافت. در پایان نتیجه گرفته می‌شود، حملۀ مغول به شکل مستقیم بر دگرگونی­های صوفیانه و نقدهای درون‌مشربی آنان تأثیر نگذاشته است.

کلیدواژه‌ها


[1] غزالی، احمد (1370). مجموعۀ آثار فارسی احمد غزالی. تصحیح احمد مجاهد، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
[2] انصاری، خواجه عبدالله (1380). طبقات صوفیه. تصحیح عبدالحی حبیبی و با کوشش حسین آهی، تهران، فروغی.
[3] باخرزی، ابوالمفاخر (1383). اورادالاحباب و فصوص‌الاداب، تصحیح ایرج افشار، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
[4] جامی، عبدالرحمن‌بن احمد. (1386). مثنوی هفت اورنگ، تصحیح مرتضی مدرس گیلانی، تهران، اهورا ـ مهتاب.
[5] ---------- (1386). نفحات‌الانس من حضرات‌القدس. تصحیح محمود عابدی، تهران، انتشارات سخن.
[6] حافظ، شمس‌الدین محمد (1387). دیوان. تهران، انتشارات اساطیر.
 [7] خواجوی کرمانی، محمود‌بن علی (؟). دیوان اشعار. تصحیح احمد سهیلی خوانساری، تهران، کتابفروشی بارانی و محمودی.
[8] سنائی، مجدودبن آدم (1387). حدیقه‌الحقیقه و شریعه‌الطریقه. تصحیح مدرس رضوی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
[9] شاه نعمت‌الله ولی، نعمت‌الله‌بن عبدالله (1347). کلیات اشعار، تصحیح جواد نوربخش، تهران، انتشارات خانقاه نعمت‌اللهی.
[10] شمالی، محمدعلی (1389). «علم اخلاق و فلسفۀ اخلاق: تأملی دربارۀ حوزه‌های مختلف مطالعات اخلاقی». معرفت اخلاقی، سال اول، شمارۀ سوم، تابستان، صص7ـ26.
[11] شیخ جام، شهاب‌الدین ابونصر احمدبن محمد (1368). انس‌التائبین. تصحیح علی فاضل، تهران، چاپخانۀ حیدری.
[12]. فقیه کرمانی، عماد ( 1348). دیوان قصائد و غزلیات. تصحیح رکن‌الدین همایون‌فرخ، تهران، انتشارات ابن‌سینا.
[13]. غزالی طوسی، ابوحامد امام محمد (1380). کیمیای سعادت. تصحیح حسین خدیو جم، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
 [14] قشیری، ابوالقاسم عبدالکریم‌بن هوازن (1345). رسالۀ قشیریه. تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
[15] کاشانی، عزالدین محمود (1387). مصباح‌الهدایه. تصحیح عفت کرباسی و محمدرضا برزگر خالقی. تهران، زوار.
[16] هجویری، ابوالحسن علی‌بن عثمان (1389). کشف‌المحجوب، تصحیح محمود عابدی، تهران، سروش.