سازگاری عرفان سعید الدین فرغانی با عقاید شیعی در باب امامت علی ابن ابیطالب (ع)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه منابع و اخلاق دانشکده معارف و اندیشه اسلامی دانشگاه تهران؛

چکیده

اگر­ چه فرغانی، که شاگرد صدرالدین قونوی و از بزرگ ­‌ترین پیروان مکتب ابن عربی است، ظاهراً و رسماً جزء عارفان شیعی به شمار نمی‌آید؛ ولی گذشته از ارادت خاصی که به اهل بیت دارد، در واقع به مهم­ ترین مؤلفه­ هایی که شیعیان در مورد امامت معتقدند اعتقاد راسخ داشته و بلکه هر کدام از آن­ها را با بهترین بیان عرفانی، تحلیل و تبیین کرده است. او همسو با شیعیان، امیرالمؤمنین (ع) را وارث و وصی نبی اکرم(ص) دانسته و معتقد به عصمت امام بوده و برخی از مهم­ترین احادیث و نصوص دال بر جانشینی امام علی (ع) برای پیامبر (ص) را نقل کرده است. فرغانی همچنین معتقد به افضل بودن امام(ع) بر سایر امت می ­باشد و نیز امام علی (ع) را اعلم امت و میراث‌ دار علم الهی نبی اکرم (ص) و بالاترین عارف و صاحب اصلی و منبع مقام معرفت حقیقی معرفی می‌کند و دیگران را در معرفت، ریزه‌خوار خوان گستردۀ او می‌داند. هدف اصلی این مقاله، نشان­ دادن ظرفیت بالای مکتب ابن عربی برای تبیین آموزۀ شیعی «امامت» است. این تحقیق، به طور خاص، متمرکز بر آراء و اندیشه­ های فرغانی بوده و به روش کتابخانه ­ای ـ تحلیلی و بر پایۀ آثار باقی­مانده از وی، سامان یافته است.

کلیدواژه‌ها


[1] قرآن کریم.
[2] ابن بابویه، محمد بن علی‏ (1414). اعتقادات الإمامیه، قم، کنگره شیخ مفید.
[3] ابن خلدون (2003). مقدمۀ ابن خلدون، بیروت، دار المکتب العلمیۀ.
[4] ابن عربی، محیی الدین (بی­تا). الفتوحات المکیۀ، بیروت، دار الصادر.
[5] باقلانی، قاضی ابوبکر (1414). تمهید الاوائل و تلخیص الدلائل، بیروت، موسسۀ الکتاب الثقافیه.
[6] تفتازانی‏، سعد الدین (1409). شرح المقاصد، مقدمه و تحقیق و تعلیق از عبد الرحمن عمیره‏، قم، الشریف الرضی‏.
[7] پژوهشکدۀ تحقیقات اسلامی (1386). فرهنگ شیعه، چاپ دوم، قم، انتشارات زمزم هدایت.
[8] جامی، عبد الرحمن (1375). نفحات الأنس، محقق: محمود عابدی‏‏، تهران، انتشارات اطلاعات‏.
[9] جعفریان، رسول (1378). تاریخ تشیع در ایران: از آغاز تا قرن دهم هجری، تهران، نشر علم.
[10] جوینی‏، عبد الملک (1416). الإرشاد إلی قواطع الأدلۀ فی أول الاعتقاد، تعلیق از زکریا عمیراث‏، بیروت، دار الکتب العلمیه‏.
[11] حلمی، محمد مصطفی (1971). ابن الفارض و الحب الالهی، قاهره، دار المعارف بمصر.
[12] حلی، حسن بن یوسف بن مطهر (1982). نهج الحقّ و کشف الصدق‏، بیروت، دار الکتاب اللبنانی‏‏.
[13] خلیلی، سمیه (1391). بازکاوی ادلۀ امامت عامه از دیدگاه سید مرتضی و قاضی عبد الجبار معتزلی، تهران، انتشارات نبأ. [14]درایتی، مصطفی (1389). فهرستواره دست‌نوشت‌های ایران، چاپ اول، تهران، انتشارات کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
[15] ربانی گلپایگانی، علی (1386). امامت در بینش اسلامی، قم، انتشارات بوستان کتاب. 
[16] سبحانی، جعفر (1423). بحوث فی الملل و النحل، چاپ دوم، قم، انتشارات مؤسسه امام صادق (ع).
[17] سجادی، سید جعفر (1373). فرهنگ معارف اسلامی، چاپ سوم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
[18] شریف، مرتضی (1410). الشافی فی الإمامۀ، تحقیق و تعلیق: سید عبد الزهراء حسینی‏، تهران، مؤسسۀ الصادق (علیه السلام).
[19] شهرستانی، محمد بن عبدالکریم (بی­تا). الملل و النـحل، تـحقیق: عـبدالعزیز محمد الوکیل، بیروت، دارالفکر.
[20] شیخ مفید (1413). أوائل المقالات فی المذاهب و المختارات‏، قم، المؤتمر العالمی للشیخ المفید‏.
[21] صائن الدین علی بن ترکه (1384). شرح نظم الدر: شرح قصیده تائیه ابن فارض، چاپ اول، تهران، میراث مکتوب.
[22] صفار، محمد بن حسن‏ (1404). بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد (صلّی الله علیهم)‏، محقق: کوچه باغی، محسن بن عباسعلی‏، قم، مکتبۀ آیۀ الله المرعشی النجفی‏.
[23] طباطبایی، محمد حسین (1388). شیعه در اسلام، چاپ پنجم، قم، مؤسسۀ بوستان کتاب.
[24] طبری آملی صغیر، محمد بن جریر بن رستم‏ (1427). نوادر المعجزات فی مناقب الأئمۀ الهداۀ (علیهم السلام‏)، مصحح: اسدی، باسم محمد، قم، انتشارات دلیل ما.
[25] علامه امینی‏، عبدالحسین (1416). الغدیر، قم، مرکز الغدیر.
[26] فرغانی، سعید الدین (1379). مشارق الدراری: شرح تائیه ابن فارض، چاپ دوم،  قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
[27] ــــــــــــــــــ (1413). مناهج العباد الی المعاد، استانبول، مکتبۀ الحقیقۀ.
[28] ــــــــــــــــــ (1428). منتهی المدارک فی شرح تائیۀ ابن فارض، چاپ اول، بیروت، دار الکتب العلمیۀ.
[29] قاضی عبد الجبار (1965ـ1962). المغنی فی أبواب التوحید و العدل‏،‌ تحقیق: جورج قنواتی و ...، قاهره، الدار المصریۀ.
[30] قیصری‏، داوود (1381). رسائل قیصری، محقق: سید جلال الدین آشتیانی‏، تهران، مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفه ایران‏.
[31] کلینی، محمد بن یعقوب‏ (1407). الکافی، محقق: غفاری علی اکبر و آخوندی، محمد، تهران، دار الکتب الإسلامیۀ‏.
[32] کاشانی، عبد الرزاق (1426). کشف الوجوه الغر لمعانی نظم الدر، محقق: احمد فرید المزیدی، بیروت، دار الکتب العلمیۀ.
[33] مجلسی، محمد باقر بن محمدتقی‏ (1403). بحار الأنوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی‏‏.
[34] هلالی، سلیم بن قیس‏ (1405). کتاب سلیم بن قیس الهلالی‏، محقق: انصاری زنجانی خوئینی، محمد، قم، نشر الهادی.‏