دوگانۀ معنویت هیجانی ـ غیرهیجانی، بر اساس مقایسۀ یوگای پتنجلی با عرفان اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه ادیان و عرفان دانشگاه تهران.

چکیده

در مقالۀ حاضر از طریق مطالعۀ موردی یوگا و مقایسۀ آن با معنویت اسلامی، به مستندسازی تقسیم «معنویت» به «هیجانی ـ غیرهیجانی» پرداخته شده است. «معنویت» تحولی عمیق در وجود انسان است که وجهۀ فکری، احساسی و رفتاری انسان را به تعالی‌یافتن از زندگی خاکی و حیوانی منعطف می‌کند. سلوک‌های معنوی، آ‌ن‌چنان‌که در ادیان و فرهنگ‌های جهان دیده می‌شود، متنوع است و می‌توان این تنوع را بر محور یک تحلیل سه‌بخشی مقایسه کرد: غایت سلوک معنوی، مسیر سلوک معنوی و فنون تحول معنوی. در مقالۀ حاضر، یوگای پتنجلی بر اساس این شیوۀ تحلیل، با عرفان اسلامی مقایسه می‌شود و نشان می‌دهد که یوگا برحسبِ هر سه مؤلفۀ مزبور، نسبت به عرفان اسلامی آ‌ن‌چنان است که می‌توان آن را خالی از هیجانات عاطفی و درنتیجه، «معنویت غیرهیجانی» دانست. اگر غایت یوگا دستیابی به آگاهی برتر و حذف هرگونه تعلق و بیم و رنج است، عرفان اسلامی رو به‌سویِ تعلق عاشقانه به حق‌تعالی دارد و به استقبال رنج‌ها می‌رود. مسیر سلوک اسلامی و فنون تحول در عرفان اسلامی نیز به خلاف یوگا، سراسر آکنده از واردات قلبیه و دگرگونی‌های عاطفی ناب است. با این مقایسه، می‌توان دو گونه معنویت را بازشناسی کرد (معنویت هیجانی و معنویت غیرهیجانی) و آن را در تحلیل معنویت‌های دیگر به کار برد. هر معنویتی می‌تواند در نقطه‌ای از یک طیف قرار گیرد، طیفی که یک سر آن، معنویت کاملاً هیجانی و یک‌سوی دیگرش، معنویت خالی از هیجانات روحی است.

کلیدواژه‌ها


[1]. الیاده، میرچا (1394)، یوگای پاتنجلی: مراقبه در مکاتب عرفان هندی، ترجمه علی صادقی شهپر، تهران: کتاب پارسه.
[2]. بیرونی، ابوریحان (1376)، تحقیق ما للهند من مقوله مقبوله فی العقل او مرذوله، طبع حیدرآباد دکن، افست شده در قم: نشر بیدار.
[3]. حمیدیه، بهزاد (1396)، نسبت مفهومی معنویت و دین، در: پژوهشنامه ادیان، شماره 22، صص. 106ـ79.
[4]. رستگار، عباسعلی (1389)، معنویت در سازمان با رویکرد روان‌شناختی، قم: انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب.
[5]. شایگان، داریوش (1375)، ادیان و مکتب‌های فلسفی هند، تهران: امیرکبیر.
[6]. فونتانا، دیوید (1385)، روان‌شناسی دین و معنویت، ترجمه ا. ساوار، قم: نشر ادیان.
[7]. موحد، محمدعلی (1374)، ترجمه گیتا (بهگود گیتا) با مقدمه‌ای دربارۀ مبانی فلسفه و مذاهب هند، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
[8]. Chapple, Christopher Key (2008), Yoga and the Luminous: Patanjali's Spiritual Path of Freedom, SUNY Press.
[9]. Eliade, Mircea (2005),"Yoga", in: Encyclopedia of Religion, Lindsay Jones (ed.), and Macmillan Reference, and Vol. 14, pp. 9893-9897.
[10]. Flanagan, Kieran (2007), "Introduction", in: A Sociology of Spirituality, Kieran Flanagan & Peter C. Jupp (eds. ), Ashgate, pp. 1-21.
[11]. Monier- Williams, Monier (1960), A Sanskrit-English Dictionary, Etymologically and Philologically Arranged with Special Reference to Cognate Indo-European Languages, Oxford Clarendon Press.
[12]. Prabhavananda, Swami and Christopher Isherwood (1953), the Yoga Aphorisms of Patanjai: with a New Commentary, Madras: Sri Ramakrishna Math.
[13]. Sheldrake, Philip (2007), A Brief History of Spirituality, Wiley-Blackwell.
[14]. Taimni, I. K. (1961), the Science of Yoga: the Yoga-Sutras of Patanjali in Sanskrit with Transliteration in Roman, Translation and Commentary in English, the Theosophical Publishing House Adyar.
[15]. Vyāsa (1907), The Yoga Darśana: the Sutras of Patanjali whith the Bhāṣya of Vyāsa, translated by Gangânâtha Jhâ, Bombay: Tattva-Vivechaka Press.
[16].Wood, Ernest (1962), Yoga, Penguin Books.