منشاء رنج و راه رهایی از دیدگاه بودا و ابوسعید ابوالخیر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه ادیان و عرفان تطبیقی، پردیس فارابی، دانشگاه تهران،

2 کارشناسی ارشد ادیان و عرفان، دانشگاه تهران، پردیس فارابی، قم، ایران

چکیده

رنج دریافتی درونی - عاطفی (در مقابل درونی - معرفتی / ارادی و جسمانی) است که همۀ ابنای بشر به‌نوعی با آن آشنا هستند و آن را در زیست درونی خود تجربه می‌کنند. ازاین‌جهت، رهایی از آن یکی از مهم‌ترین مسائلی است که هر انسانی به آن نظر دارد. ابوسعید ابوالخیر به‌عنوانِ عارف مسلمان و بودا در کسوت بنیان­گذار یک سنت دینی - معرفتی، در باب علت رنج و راه رهایی از این وضعیت نامطلوب سخنانی گفته­اند. این نوشتار با روش توصیفی - تحلیلی، درصدد تبیین نگاه این دو متفکر برآمده است. به نظر می­رسد که در مقایسۀ بین این آرا، هم بودا و هم ابوسعید، به‌نحوی مسئلۀ رنج را با «ناآگاهی»، «خود» و «خواست» پیوند داده­اند و «معرفت» و «اخلاق» را راهی برای رهایی از آن معرفی کرده­اند. البته تفاوت‌های مهمی در تحلیل همین دو نکته به چشم می‌خورد که ناظر به فهم متفاوت آن‌ها از هستی، انسان و غایت اوست.
 

کلیدواژه‌ها


[1]. آریا، غلامعلی (1378). «ابوسعید و نظام خانقاهی»، مجموعه‌مقالات سمینار ابوسعید ابوالخیر، انتشارات بین‌المللی الهدی، صص 51-66.
[2]. ابن‌حزم، علی‌بن‌احمد (1416ه.ق). الفصل فی الملل و الأهواء و النحل، جلد 3، دارالکتب العلمیه، بیروت.
[3]. ابوروح، جلال‌الدین (1384). حالات و سخنان ابوسعید؛ مصحح: محمدرضا شفیعی کدکنی، نشر سخن.
[4]. برتلس، یوگنی ادواردویچ (2536 شاهنشاهی). تصوف و ادبیات تصوف، مترجم: سیروس ایزدی، انتشارات امیرکبیر.
[5]. اسفندیار، محمودرضا (1384). «ابوسعید ابوالخیر»، آشنایان ره عشق، به کوشش محمودرضا اسفندیار، مرکز نشر دانشگاهی، صص 113-134.
[6]. پورخالقی، مهدخت (1378). «هیچ‌کس ‌بن‌ هیچ: اندیشۀ فناء فی الله و بقاء الله در آثار ابوسعید ابوالخیر»، مجموعه‌مقالات سمینار ابوسعید ابوالخیر، انتشارات بین المللی الهدی، صص 137-162.
[7]. چاترجی، ساتیش‌چاندرا؛ داتا، دریندراموهان (1384). معرفی مکتب‌های فلسفی هند، مترجم: فرناز ناظرزادۀ کرمانی، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
[8]. خوانساری، محمد (1378). «روان‌شناسی ابوسعید ابوالخیر»، مجموعه‌مقالات سمینار ابوسعید ابوالخیر؛ انتشارات بین‌المللی الهدی، صص 1-14.
[9]. خوشقانی، ندا؛ زروانی، مجتبی (1390). «بررسی تحول آموزۀ رنج از بودا تا ذن»، ادیان و عرفان، 44/1، صص 39-62.
[10]. دیویس، برایان (1391). مقدمه‌ای بر فلسفۀ دین، مترجم: ملیحه صابری نجف‌آبادی، انتشارات سمت.
[11]. رادها کریشنان، سروپالی (1387). تاریخ فلسفه شرق، مترجم: خسرو جهانداری، علمی و فرهنگی، تهران.
[12]. ریپکا، یان و دیگران (1385). تاریخ ادبیات ایران، مترجم: عیسی شهابی، انتشارات علمی و فرهنگی.
[13]. زروانی، مجتبی؛ خوشقانی، ندا (1390). «بررسی تطبیقی خاستگاه و غایت رنج در آموزه‌های بودا و عهد عتیق»، اندیشۀ دینی، شمارۀ 41، صص 81-106.
[14]. زرین‌کوب، عبدالحسین (1379). جستجو در تصوف ایران، انتشارات امیرکبیر.
[16]. سوزوکی، د. ت (1380). راه بودا، مترجم: ع. پاشایی، نگاه معاصر، تهران.
[17]. شایگان، داریوش (1356). ادیان و مکتب­های فلسفی هند، تهران، امیر کبیر، چ چهارم.
[18]. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1385). دفتر روشنایی: از میراث بایزید بسطامی، انتشارات سخن.
[19]. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1386). چشیدن طعم وقت: مقامات کهن و نویافتۀ ابوسعید، انتشارات سخن.
[20]. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1391). نوشته بر دریا: از میراث عرفانی ابوالحسن خرقانی، انتشارات سخن.
[21]. شومان، هانس (1375). آئین بودا: تعلیمات و مکتبهای بودایی، مترجم: ع. پاشایی، نشر فیروزه.
[22]. عطار، محمد‌بن‌ابراهیم (1391). تذکره الأولیاء، مصحح: محمد استعلامی، انتشارات زوار.
[23]. گراهام، تری (1384). «ابوسعید‌بن‌ابی‌الخیر و مکتب خراسان»، میراث تصوف، ویراستار: لئونارد لویزن، مترجم: مجدالدین کیوانی، نشر مرکز، ج1، صص 215-264.
[24]. مایر، فرتیس (1378). ابوسعید: حقیقت و افسانه، مترجم: مهرآفاق بایبوردی، نشر دانشگاهی.
[25]. مایل هروی، نجیب (1374). «ابوسعید»، دایره المعارف بزرگ اسلامی، جلد 5، صص 521-532.
[26]. مجر، مارک (1384). «دیدگاه‌های بودایی دربارۀ خاستگاه رنج»، مترجم: خلیل قنبری، مجله هفت آسمان؛ شماره 26، صص 55-62.
[27]. منورمیهنی، محمد (1381). اسرارالتوحید، 2 جلد، محقق: محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران، انتشارات آگاه.
[28]. نفیسی، سعید (1334). سخنان منظوم ابوسعید ابوالخیر، نشر کتابخانه شمس.
[29]. هجویری، علی‌بن‌عثمان (1389). گزیدۀ کشف المحجوب، محقق: محمود عابدی، انتشارات سخن.
[30]. هیک، جان، (1381). فلسفه دین، مترجم: بهزاد سالکی، انتشارات الهدی.
[31]. Bemporad, jack (2005). “suffering”, Encyclopedia of Religion, editor: Lindsay jones, Vol 13,pp 8804-8809.
[32]. Bowering, G (1983). “Abu Sa’id Abi’l-Ķayr”, Encyclopedia Iranica, Vol 1, pp. 377-380.
[33]. Bowker, John (1970). Problem of Suffering in Religions of the World, Cambridge University, London
[34]. Carter, John. R (2005). “Four Noble Truth”, Encyclopedia of religion, editor: Lindsay Jones, Vol 4, pp. 3178-3180.
[35]. Collins, David (2010). Nirvana: Concept, Imagery, Narrative, Cambridge.
[36]. Dalai Lama (1998). The Four Noble Truths, London.
[37]. Dasgupta, Surendranath (1922). A History of Indian Philosophy, Vol 1, Cambridge.
[38]. Davids, T.W.Rhys; William Stede (1921-1925). Pali-English Dictionary, the Pali Text Society.
[39]. Deussen, Paul (1980). Sixty Upanishads of the Veda, Vol 1, Delhi.
[40]. Dhammapada (1950). Translator: S. Radhakrishnan, Oxford.
[41]. Digha Nikãya: The Long Discourses of the Buddha (1995), translator: Maurice Walshe, Boston.
[42]. Gombrich, Richard (2006). How Buddhism Began, Routledge.
[43]. Gomez, Luis (2004). “Nirvãna”, Encyclopedia of Buddhism, editor: Robert Buswell, Vol II, Thomson Gale, London.
[44]. Humphreys, Christmas (2005). A Popular Dictionary of Buddhism, London.
[45]. Irons, Edward (2008). Encyclopedia of Buddhism, Facts on File.
[46]. Kalupahana, David (1986). Causality: The Central Philosophy of Buddha, the University Press of Hawaii.
[47]. Karen, Scheib (2014). “suffering and sacred pain”, Encyclopedia of Psychology and Religion, editor: Anais Spitzer & David leeming, pp.1743-1746.
[48]. Kasulis, Thomas (2005). “Nirvãna”, Encyclopedia of Religion, editor: Lindsay Jones, Vol 10, pp. 6628-6635.
[49]. Keith, Berriedale (1923). Buddhist Philosophy, Oxford.
[50]. Kilpatrick, T. B (1922). “Suffering”, Encyclopedia of Religion and Ethics, editor: J. Hastings, Vol 12, pp. 1-10.
[51]. Majjhima Nikãya: The Middle Length discourses of the Buddha (2009). Translators: Bhikkhu Nanamoli & Bhijjhu Bodhi, Boston.
[52]. Malinowski, Bronislaw (1948). magic, science and religion, Boston.
[53]. Nicholson, Reynold.A (1921). Studies in Islamic mysticism, Cambridge.
[54]. Nirvãna-Sutra, Mahaparinirvana-Sutra (2013). Translator: Mark Blum, Vol I, Bukkyo Dendo Kyokai America.
[55]. Reynolds, Frank; Hallisey, Charles (2005). “Buddha”, Encyclopedia of Religion, editor: Lindsey Jones, Vol 2, pp. 1059-1071.
[56]. Ritter, Hellmut (1986). “Abu-Sa’id”, Encyclopedia of Islam(EI2), Vol 1, pp. 145-147.
[57]. Samyutta Nikãya: The Connected Discourse of the Buddha (2003). Translator: Bhikkhu Bodhi, Wisdom Publications.
[58]. Smith, Brian (1987). ”samsara”, Encyclopedia of Religion, editor: Mircea Eliade, Vol 12, pp. 56-57.
[59]. Snelling, John (1988). The Buddhist Handbook, Barnes & Noble, New York.
[60]. Trimingham, J. Spencer (1971). The Sufi Orders in Islam, Oxford.