مقایسۀ ارتباط صمت و هسوخیا و ذکر قلبی در طریقۀ هسوخیایی و تصوف

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه ادیان و عرفان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان ، زنجان، ایران

چکیده

هدف در طریقۀ هسوخیایی و تصوف رسیدن به حضور خدا در قلب باطنی و سکوت و آرامش درونی با ذکر قلبی است. ذاکر در هر دو طریقه از ذکر زبانی و شفاهی به ذکر قلبی وارد می‌شود. در طریقۀ هسوخیایی در ذاکر هنگام ذکر قلبی، مسیح و روح‌القدس ذکر می‌گوید و هدف رسیدن به هسوخیاست. هسوخیا شامل سکوت زبانی و درونی است و در ذاکر مسیح و روح‌القدس ذکر می‌گویند. در تصوف نیز از خاموشی و سکوت زبانی و قلبی سخن گفته می‌شود. بیشتر عرفا سکوت قلبی را مهم‌تر از سکوت ظاهری می‌دانند که در آن سراسر وجود ذاکر غیر زبانش به ذکر مشغول‌اند. در این مقاله این نتیجه حاصل می‌شود که با وجود شباهت‌های هر دو طریقه در ذکر قلبی و سکوت، در مسیحیت به علت تثلیث بر ذکر عیسی تأکید است و در هسوخیا ذاکر با غیبت از غیر در قلب خود بر تثلیث حضور می‌یابد.
 

کلیدواژه‌ها


[1]. ابن‌عربی، محیی‌الدین (1395ق)، الفتوحات المکیه، تحقیق: عثمان، یحیی، القاهرة، الهیئة المصریه العامه الکتاب.
[2]. ــــــــــــــ (1381)، حلیة الابدال، تصحیح: نجیب مایل هروی، تهران، مولی.
 [3]. ــــــــــــــ (1370)، فصوص الحکم، تصحیح: ابوالعلاء عفیفی، انتشارات الزهرا.
[4]. باباطاهر (1364)، رباعیات، گردآورنده: محمد رضا سهیلی‌فر، انتشارات فؤاد و پیری.
[5]. بحرالعلوم، سید محمد مهدی طباطبایی (1361)، رساله فی السیر و السلوک، به کوشش: حسن مصطفوی، تهران، مولی.
[6]. بخاری، سیدمحمد (1364)، منهاج الطالبین و مسالک الصادقین، تصحیح: نجیب مایل هروی، مولی.
[7]. بغدادی، مجدالدین (1368)، تحفة البررة فی مسائل العشرة، ترجمه: شیخ محمد باقر ساعدی خراسانی، به اهتمام حسین حیدرخانی، انتشارات مروی.
[8]. جندی، مؤیدالدین (1362)، نفحة الروح و تحفة الفتوح، تصحیح: نجیب مایل هروی، تهران، مولی.
[9]. الجیلانی، عبدالقادر موسی (1426ق )، سرّالاسرار و مظهر الانوار، تحقیق: احمد فرید المزیدی، بیروت، دار الکتب العلمیه.
[10]. حسن‌زاده آملی، حسن (1388)، شرح اشارات و تنبیهات ابن‌سینا (نمط نهم)، انتشارات آیات اشراق.
[11]. السراج الطوسی، ابی‌نصر (1914م)، اللمع فی التصوف، تصحیح: رنولد نیکلسون، لیدن، مطبعة بریل.
[12]. سلمی، ابوعبدالرحمن(1372)، رساله «مسئله صفات الذاکرین و المتفکرین»، مجموعه آثار عبدالرحمن سلمی، تصحیح: ابو محفوظ الکریم المعصومی، گردآوری: تصرالله پورجوادی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
[13]. سمنانی، علاءالدوله (1362)، العروة لاهل الخلوة و الجلوة، تصحیح: نجیب مایل هروی، مولی.
[14]. شیروانی، زین‌العابدین (1338)، ریاض السیاحه، طبع سنگی.
[15]. عبادی مروزی، منصور‌بن‌اردشیر(1362)، مناقب الصوفیه، به کوشش محمد تقی دانش پژوه و ایرج افشار، کتابفروشی منوچهری.
[16]. عطّار نیشابوری (1385)، تذکرة الاولیاء، تصحیح: نیکلسون، انتشارات صفی علیشاه.
[17]. ﻏﺰاﻟﻲ، ﻣﺤﻤﺪ (١٣٨۶)، کیمیای ﺳﻌﺎدت، ﺑﻪ کوﺷﺶ ﺣﺴﻴﻦ ﺧﺪﻳﻮ ﺟﻢ، ﺗﻬﺮان، ﻋﻠﻤﻲ و فرهنگی.
[18]. القشیری، أبی‌القاسم عبدالکریم‌بن‌هوازن(1416ق)، الرسالة القشیریه فی علم التصوف، بیروت، دارالکتاب العربی، بی‌تا.
[19]. ــــــــــــــ (1392)، رساله «ترتیب السلوک»، آداب السلوک و شروح اسماء الحسنی، مترجم: محمود رضا افتخارزاده، تهران، جامی.
[20]. ــــــــــــــ (1387)، ترجمه رسالة قشیریه، ترجمه: ابوعلی حسن‌بن‌احمد احمد عثمانی، تصحیح: بدیع الزمان فروزانفر، تهران، زوّار.
[21]. القیصری، داوود‌بن‌محمود (؟)، شرح فصوص الحکم للقیصری، تصحیح: محمد حسن الساعدی، منشورات انوارالهدی للطباعة و النشر.
[22]. کاشفی، ملاحسین (1386)، لب لباب مثنوی، به کوشش سید نصرالله تقوی، اساطیر.
[23]. کبری، نجم‌الدین (1957م)، فوائح الجمال و فواتح الجلال، تصحیح: فرتیز مایر، ویسبادن، مطبعة فرانتز شتاینر.
[24]. ــــــــــــــ (1388)، رساله السائر الحایر الواجد الی السّاتر الواجد الماجد، در برد الیقین: مجموعه هفده رسالة عرفانی، به اهتمام م. نجفی، قم، انتشارات آیات اشراق.
[25]. ــــــــــــــ (1303)، منهاج السالکین، طبع سنگی.
[26]. ــــــــــــــ (؟)، رسالة الی الهائم الخائف من لومة الائم، تصحیح: توفیق سبحانی، تهران، سازمان انتشارات کیهان.
[27]. کبودرآهنگی، محمدجعفر (1383)، مراة الحق، تصحیح: حامد نامی‌اصفهانی، انتشارات حقیقت.
[28]. کتاب مقدس (ترجمه قدیم) (1996م)، انتشارات ایلام.
[29]. الکلا بادی، ابوبکر محمد (1388ق)، التعرف لمذهب أهل التصوف، تصحیح: محمود امین النواوی، مکتبة الکلیات الازهریة.
[30]. مجلسی، محمد باقر (1403ق)، بحارالنوار، بیروت، مؤسسه الوفاء.
[31]. محمد‌بن‌احمد‌بن‌محمد (1383)، «مقاصد الساکلین»، این برگهای پیر، تصحیح: نجیب مایل هروی، تهران، نشر نی.
[32]. محمدزاده، سیدنادر (1390)، «Comparison symbolism of light and darkness on mystical vision between Kobrāwīyids and eastern Christianity»، حکمت و فلسفه، تهران، سال7، شمارۀ4، زمستان، صص 85-102.
[33]. ــــــــــــــ (1389)، «مقایسۀ دیدگاه عرفان مذهب ارتدوکس و طریقۀ کبرویه دربارۀ رؤیت و شهود خداوند، ادیان و عرفان: مقالات و بررسی­ها، تهران، سال43، شمارۀ 2، پاییز و زمستان، صص137-154.
[34]. ــــــــــــــ (1388)، «شهود و خداگونگی در عرفان مسیحیت شرقی»، پژوهشنامۀ ادیان، تهران، سال3، شمارۀ 5، بهار و تابستان، صص67-90.
[35]. ــــــــــــــ (1387)، «بررسی مقایسه‌ای مسیحیت شرقی و تصوف اسلامی»، عرفان، زنجان، سال4، شمارۀ15، بهار، صص83-119.
[36]. مستملی بخاری، اسماعیل (1365)، شرح التعرف، تصحیح: محمد روشن، اساطیر.
[37]. مولوی، جلال‌الدین محمد (1386)، مثنوی معنوی، تصحیح: رینولد نیکلسون، هرمس.
[38]. نسفی، عزیز‌بن‌محمد (1386)، کشف الحقایق، به اهتمام و تعلیق احمد مهدوی دامغانی، انتشارات علمی‌ و فرهنگی.
[39]. الهجویری، أبی الحسن‌بن‌عثمان (1386)، کشف المحجوب، تصحیح: والنتین ژوکوفسکی، ویراستة علی‌اصغر عبدالهی، تهران، دنیای کتاب.
[40]. همدانی، خواجه یوسف (1362)، رتبة الحیات به ضمیمه رساله الطیور از نجم‌الدین رازی، تصحیح: محمدامین ریاحی، توس.
[41]. همدانی، عبدالصمد (1387)، بحرالمعارف، به کوشش حسین استادولی، تهران، حکمت.
[42]. همدانی، میرسیدعلی (1384)، مشارب الاذواق، تصحیح: محمد خواجوی، مولی.
[43]. یواقیت العلوم و دراری النجوم (1345)، تصحیح: محمد تقی دانش پژوه، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
[44]. Barsanuphius and St. John (1973), “Direction in Spiritual Work”, E. Kadloubovsky & G.E.H. Palmer (trans.), in Writings from the Philokalia on Prayer of the Heart, E. Kadloubovsky & G.E.H. Palmer(eds.), Faber and Faber Limited, London.
[45]. Chryssavgis, John (2004(, Light Through Darkness Tradition, New York, Orbis Book.
[46]. ---------- (2003), In the Heart of the Desert, James S. Cutsinger(ed.), world wisdom.
[47]. ---------- (2000), “Hesychasm”, in Enc. of Monasticism, William M. Johnston (ed.), Chicago and London, Fitzroy Dearborn pub., Vol.1.
[48]. Cutsinger, James S. (2002), “Hesychia: An Orthodox Opening to Esoteric”, in Paths to the Heart (Sufism and the Christian Eastern), James S.Cutsinger (ed.), world wisdom.
[49]. Evagrius Ponticus (2006), “A Word about Prayer”, in Evagrius Ponticus, A.M.Casiday (ed.), London and New York, Routledge.
[50]. Evagrius Ponticus )2006(, “On Prayer”, in Evagrius Ponticus, A. M. Casiday (ed.), London and New York, Routledge.
[51]. Gregory Sinai )1973(, “Instructions to Hesychasts”, E. Kadloubovsky & G.E.H. Palmer(trans.), in Writings from the Philokalia on Prayer of the Heart, E. Kadloubovsky & G.E.H. Palmer(eds.), London, Faber and Faber Limited.
[52]. Hesychius of Jerusalem (1973), “Text on Sobrity and Prayer”, E. Kadloubovsky & G. E. H. Palmer (trans.), in Writings from the Philokalia on Prayer of the Heart, E. Kadloubovsky & G.E.H. Palmer (eds.), London, Faber and Faber Limited.
[53]. Lossky, Vladimir (1973), the Mystical Theology of the Eastern Church, Cambridge and London, James Clarke & Co. LTD.
[54]. Mark the Ascetic )1973(, “Two Centuries on Spiritual Law”, E. Kadloubovsky & G.E.H. Palmer(trans.) in Early Father from The Philokalia, E. Kadloubovsky & G.E.H. Palmer (eds.), Oxford, Alden press.
[55]. O’Brien, Elmer (1965), Varieties of Mystic Experience, New York, A Mentor- Omega Book.
[56]. Palamas, Gregory (1973), “How all Christians in General Must Pray Without Ceasing”, E. Kadloubovsky & G.E.H. Palmer (trans.) in Early Father from The Philokalia, E. Kadloubovsky & G.E.H. Palmer (eds.), Alden press, Oxford.
[57]. Rossi, Vincent )2002(, “Presence, Participation, Performance…”, in Paths to the Heart (Sufism and the Christian Eastern), James S.Cutsinger (ed.), world wisdom.
[58]. The Fathers of the Desert (1907), Emily F.Bowden (trans.), in two volumes, Lodon, Burns and Oates.
[59]. The Way of a Pilgrim and the Pilgrim Continues His Way (?), R.M.French (trans.), New York, Ballantine Books.
[60]. Theophan the Rucluse (1966), “The Fruits of Prayer”, E. Kadloubovsky & G.E.H. Palmer (trans.), in The Art of Prayer, (An Orthodox an theology), Compiled by lgumen Chariton, E. Kadloubovsky & E.M. Palmer(eds.), London, Faber and Faber Limited.
[61]. Theophan the Rucluse, “The Jasus Prayer”, in The Art of Prayer, Idem.
[62]. Ware, Kallistos)2005(, “Ways of Prayer and Contemplation: Estern”, Christian Spirituality, Bernard McGinn & John Mendorff (ed.), Routledge.
[63]. Ware, Kallistos (2002), “How Do We Enter The Heart”, in Paths to the Heart (Sufism and the Christian Eastern), James S. Cutsinger (ed.), World wisdom.
[64]. Ware, Timothy )1963(, The Orthodox Church, Penguin Books.