هستی‌شناسی در سنت اول و دوم عرفانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

2 استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

چکیده

موضوعات هستی‌شناختی یکی از ارکان شناخت دیدگاه‌های عرفانی و تبیین تفاوت سنت‌ها و مشرب‌های عرفانی است. درواقع، نظر عارفان در باب هستی بر آرای آن‌ها را در باب دیگر مسائل اثر می‌گذارد و اعمال و معاملات آن‌ها را جهت می‌دهد. بر همین مبنا پرسش مهم و اساسی در این باب آن است که موضوعات مربوط به شناخت هستی در منظومۀ فکری عارفان مختلف بر چه اصولی استوار شده و چگونه است. در این مقاله الگوها و مصادیق مربوط به هستی‌شناسی در دیدگاه عارفان سنت اول و دوم عرفانی تحلیل شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد عارفان این دو سنت در باب هستی اختلافِ‌نظر اساسی دارند: عارفان سنت اول مبانی هستی‌شناختی خود را به تبع فیلسوفان و متکلمان بر پایۀ نظریۀ وسائط استوار ساخته‌اند؛ اما عارفان سنت دوم نه‌تنها در تبیین هستی به این نظریه معتقد نیستند؛ بلکه گاه به‌شدت با این نظریه و قائلان به آن مخالفت کرده‌اند.

کلیدواژه‌ها


[1]. ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1380). قواعد کلی فلسفی در فلسفه اسلامی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
[2]. ابن‌سینا (1381). الاشارات و التنبیهات، تحقیق مجتبی زارعی، قم: بوستان کتاب.
[3]. ـــــــ (1383). رساله در حقیقت و کیفیت سلسله موجودات و تسلسل اسباب و مسببات، تصحیح موسی عمید، همدان: دانشگاه بوعلی سینا.
[4]. ابن‌سینا (1405ق). شفا (الهیات)، راجعه و قدم له: ابراهیم مدکور، تحقیق الأب قنواتی، سعید زاید قم: کتابخانۀ آیت الله مرعشی نجفی.
[5]. ابن‌عربی، محمدبن علی (؟). الـفتوحات المکیة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
[6]. ــــــــــــــ (1370). فصوص الحکم، مصحح: ابوالعلاء عفیفى‏، چاپ دوم، تهران: انتشارات الزهراء.
[7]. داماد، میرمحمدباقر (1356). قبسات، به اهتمام مهدی محقق و دیگران، تهران: دانشگاه تهران.
[8]. رازی، فخرالدین (1370). المباحث الشرقیة فی علم الالهیات و الطبیعیات، قم: بیدار، 1370.
[9]. ـــــــــــــــــ (1384). شرح الاشارات والتنبیهات، مقدمه و تحقیق علیرضا نجف‌زاده، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
[10]. رازی، فخرالدین و طوسی، نصیرالدین (۱۴۰۵). تلخیص المحصل، بیروت: دار الاضواء.
[11]. روزبهان بقلی (1374). شرح شطحیات، تصحیح هانری کربن، چاپ سوم، تهران: انتشارات طهوری.
[12]. روزبهان ثانی، ابراهیم‌بن‌صدرالدین (1382). تحفة أهل العرفان، تصحیح جواد نوربخش، تهران: انتشارات یلدا قلم.
[13]. سنایی، ابوالمجد مجدود‌بن‌آدم (1383). حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، تصحیح مدرس رضوی‏، چاپ ششم، تهران: دانشگاه تهران.
[14]. سهروردی، یحیی‌بن‌حبش (۱۳۷۲). مجموعه مصنفات شیخ اشراق، به اهتمام نجف‌قلی حبیبی، هانری کربن و حسین نصر، تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه).
[15]. شبستری، شیخ محمود (1382). گلشن راز، تصحیح کاظم دزفولیان، تهران: طلایه.
[16]. شهرزوری، محمد‌بن‌محمود (۱۳۷۲). شرح حکمه الاشراق، تصحیح حسین ضیایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
[17]. صدرالدین شیرازی، محمد‌بن‌ابراهیم (؟). الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
[18]. عطار نیشابوری، فرید الدین (1385). مصیبت‌نامه، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنى‏، چاپ هفتم، تهران: زوار.
[19]. عفیفی، ابوالعلاء (1370). تعلیقۀ فصوص الحکم، چاپ دوم، تهران: انتشارات الزهراء.
[20]. عمید، موسی (1383). مقدمۀ رساله در حقیقت و کیفیت سلسله موجودات و تسلسل اسباب و مسببات، همدان: دانشگاه بوعلی سینا.
[21]. عین‌القضات همدانی (1962م). شکوى الغریب عن الأوطان إلى علماء البلدان، تحقیق عفیف عسیران، پاریس: دار بیبلیون.
[22]. غزالی، محمد‌بن‌محمد (1382). تهافت الفلاسفه، تحقیق دنیا سلیمان، تهران: شمس تبریزی.
[23]. غفاری، محمدخالد (۱۳۸۰). فرهنگ اصطلاحات آثار شیخ اشراق شهاب‌الدین سهروردی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
[24]. فارابی، محمد‌بن‌محمد (1389). عیون المسائل، همراه با المباحث والشکوک و رسالۀ الاسماء المفرده کندی، با مقدمۀ محمد برکت، تهران: میراث مکتوب.
[25]. فلوطین (1413ق). اثولوجیا، تحقیق عبدالرحمن بدوی، قم: بیدار.
[26]. قطب‌‌الدین‌ شیرازی‌، محمود‌بن‌مسعود (۱۳۸۳). شرح حکمه الاشراق، به اهتمام مهدی محقق و عبدالله نورانی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
[27]. قونوی، صدرالدین (1381). اعجاز البیان فی تفسیر ام القرآن، قم: بوستان کتاب.
[28]. ــــــــــــــــــ (1375). النفحات الإلهیة، تحقیق محمد خواجوی، تهران: مولی.
[29]. ــــــــــــــــــ (1416ق). المراسلات بین صدر الدین القونوی و نصیرالدین طوسی، تحقیق گوردون شوبرت، بیروت.
[30]. مغربی، شمس‌الدین محمد تبریزی (1358). دیوان کامل شمس مغربی، تصحیح ابو طالب میرعابدینی‏، تهران: انتشارات زوار.
[31]. مولوی، جلال‌الدین محمد (1384). دیوان کبیر شمس، تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، تهران: طلایه.
[32]. ــــــــــــــــــ (1390). مثنوی معنوی، تصحیح رینولد ا.نیکلسون، تهران: هرمس.
[33]. میرباقری فرد، سید علی‌اصغر (1391). «عرفان عملی و نظری یا سنّت اوّل و دوم عرفانی؟ (تأمّلی در مبانی تصوف و عرفان اسلامی)»، نشریه پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهر گویا)، 6(2)، 65-88.
[34]. میرباقری فرد، سید علی‌اصغر و رئیسی، احسان (1396). «شیوۀ تبیین سنت و مشرب عرفانی، نمونه مطالعاتی: عزیز نسفی». ادبیات عرفانی، 9(16)، 171-202.
[35]. میری، سید محسن (1388). «دیدگاه‌های غزالی دبارۀ قاعدۀ الواحد و نقد آنها»، نشریه اسراء، سال اول، شمارۀ 2، 41-63
[36]. نجف‌زاده، علیرضا (1384). مقدمۀ شرح الاشارات و التنبیهات رازی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
[37]. نسفی، عزیز (1386)، الانسان الکامل، تصحیح ماریژان موله؛ چاپ هشتم، تهران: انتشارات طهوری.