مطالعۀ تطبیقی «معنویت»: ملاحظات روش‌شناختی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه ادیان و عرفان دانشگاه تهران

چکیده

چه نکات روشی در به‌کارگیری «مطالعۀ تطبیقی» در حوزۀ «معنویت» وجود دارد؟ نوشتار حاضر در بررسی این مسئله، بر رویکرد نوین «پساالیاده‌ای» در مطالعات تطبیقی تکیه می‌کند. در این رویکرد نوین، «معنویت» امری واحد و جهانی نیست؛ بلکه هر معنویت واقعیتی یکه محسوب می‌شود. باید با پرهیز از تحمیل یک تجانس مصنوعی، به تنوع بافت فرهنگی هر معنویت و گریزناپذیری هرمنوتیک توجه کرد. در این نوشتار، روش‌هایی جهت پرهیز از سوگیری، گذر از شباهت‌های ظاهری، ایجاد تناسب میان مقیاس و مسئله تطبیق و مانند آن مطرح شده است. همچنین، با ارائه نظریۀ «ایمای متوازی»، تلاش شده است درک پژوهشگر از معنویت تجربه‌ناشده توجیهی نظری بیابد. در میان سبک‌های تطبیق، ظاهراً «سبک روشنی‌بخش» قابلِ‌اتکاترین است. در این سبک، پژوهشگر به دنبال کشف نقاط کور معنویت تجربه‌شده از طریق مقایسه با معنویت‌های بیگانه است و دقت و صحت کامل توصیفی که از معنویت بیگانه ارائه کرده است، موضوعیت ندارد.

کلیدواژه‌ها


[1]. راسکو، پل (1391)، «روش مقایسه‌ای»، در: راهنمای دین‌پژوهی: آشنایی با ده رویکرد در مطالعه ادیان، ویراسته رابرت سگال، ترجمۀ محسن زندی و محمد حقانی فضل، قم: انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، صص. 378-335.
[2]. رستگار، عباسعلی (1388)، معنویت در سازمان با رویکرد روان‌شناختی، قم: نشر ادیان.
[3]. صادقی شهپر، علی (۱۳۸۷)، «روش‌شناسی عرفان تطبیقی»، پژوهشنامه ادیان، شماره ۴، صص. ۱۰۰-۷۵.
[4]. فرامرز قراملکی، احد (1385)، روش‌شناسی مطالعات دینی، انتشارات آستان قدس رضوی.
[5]. Derrida, Jacques (2002), Writing and Difference, Translated by Alan Bass, London: Routledge.
[6]. Freiberger, Oliver )2016), “Modes of Comparison: Towards Creating a Methodological Framework for Comparative Studies”, in: Interreligious Comparisons in Religious Studies and Theology: Comparison Revisited, Perry Schmidt-Leukel and Andreas Nehring (eds.), London: Bloomsbury, pp. 53–71.
[7]. --------------- )2018), “elements of a comparative methodology in the study of religion”, an open access article of Department of Asian Studies, The University of Texas at Austin, available in: https://www.researchgate.net/publication/ 322777620_Elements_of_a_Comparative_Methodology_in_the_Study_of_Religion.
[8]. Freidenreich, David M. (2004), “Comparisons Compared: A Methodological Survey of Comparisons of Religion from ‘A Magic Dwells’ to A Magic Still Dwells”, in: Method and Theory in the Study of Religion, 16, Brill, pp. 80–101.
[9]. Gross, Zehavit (2006), "Spirituality, Contemporary Approaches to Defining", in: Encyclopedia of Religious and Spiritual Development, Elizabeth M. Dowling, W. George Scarlett (eds.), London: Sage Publications, pp. 424-426.
[10]. Mack, Burton (1996), “On Redescribing Christian Origins, Method and Theory” in: The Study of Religion, 8: 247–69.
[11]. Martin, Luther H. (1996), “Introduction: The Post-Eliadean Study of Religion and the New Comparativism”, in: Method & Theory in the Study of Religion, 8(1), pp. 1-3.
[12]. Müller, F. Max (1872), Lectures on the Science of Religion, New York.
[13]. Neville, R.C. and Wildman, W.J. (2001), “Ultimate Realities”, in: Neville, R.C. (ed.), On comparing religious ideas, State University of New York Press, Albany, NY, pp. 187 – 210.
[14]. Paden, William E. (2005), “Comparative Religion”, in: Encyclopedia of Religion, Retrieved May 19, 2020 from Encyclopedia.com.
[15]. ---------------- (2016), New Patterns for Comparative Religion, Passages to an Evolutionary Perspective, Bloomsbury Academic.
[16]. Roof, Wade Clark, (1999), Spiritual Marketplace: Baby Boomers and the Remaking of American Religion, Princeton, NJ: Princeton University Press.
[17]. ---------------- (2011), “Research Design” in: Routledge Handbook of Research Methods in the Study of Religion, Michael Stausberg and Steven Engler (eds.), Florence: Routledge, pp. 68–80.
[18]. Schneiders, Sandra M. (1998), "The Study of Christian Spirituality: Contours and Dynamics of a Discipline", in: Christian Spirituality Bulletin, 6(1), 3–12.
[19]. ---------------- (2005), “Approaches to the Study of Christian Spirituality”, in: The Blackwell Companion to Christian Spirituality, Arthur Holder (ed.), Blackwell Publishing, pp. 15-34.
[20]. Sharpe, Eric J. (1975), Comparative Religion: A History, London: Duckworth.
[21]. Sheldrake, Philip (2007), A Brief History of Spirituality, Wiley-Blackwell.
[22]. Smith, Jonathan Z. (1982), Imagining Religion: From Babylon to Jonestown, Chicago: The University of Chicago Press.
[23]. ---------------- (2000), “The ‘End’ of Comparison: Redescription and Rectification in A Magic Still Dwells”, in: Comparative Religion in the Postmodern Age, Kimberly C. Patton and Benjamin C. Ray (eds.), Berkeley: University of California Press, pp. 237–41.
[24]. Stausberg, Michael (2011), “Comparison”, in: Routledge Handbook of Research Methods in the Study of Religion, Michael Stausberg and Steven Engler (eds.), Florence: Routledge, pp. 21–39.
[25]. Weber, ralph (2014), “comparative philosophy and the tertium: comparing what with what, and in what respect?” in: dao: a journal of comparative philosophy, 13 (2), pp: 151-171.
[26]. Wildman, Wesley J. (2006), “Comparing Religious Ideas: There's Method in The Mob's Madness”, in: Comparing Religions: Possibilities and Perils? Thomas A. Idinopulos, Brian C. Wilson and James C. Hanges (eds.), Brill, pp. 77-114.