نقش حکمت در وساطت فیض(بررسی مقایسه‌ای عرفان یهود و عرفان اسلامی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه ادیان و عرفان دانشگاه بین‌المللی اهل بیت علیهم‌السّلام، تهران،

2 استادیار گروه ادیان و عرفان دانشگاه بین‌المللی اهل بیت علیهم‌السّلام

چکیده

به باور عرفان یهود و عرفان اسلامی، خدای متعال میان خود و مخلوقاتش واسطه‏ای را قرار داده است که در متون مقدس هر دو دین اسم‌های مشترکی دارند. یکی از این عناوین «حکمت» است. در این نوشتار بر اساس روش تطبیقی، مفهوم «حکمت» در عرفان یهودی و اسلام تحلیل شده است. مهم‌ترین نوآوری این پژوهش اثبات این فرضیه است که گرچه در یهود «حِسِد» و عشق اصل حیات‌بخش است و در عرفان اسلامی نیز حرکت حبّی همان نقش را دارد، اما در هر دو عرفان، پیش از حبّ الهی که باعث تجلی مظاهر شده است، حکمت (حوخمه) نقش‌آفرین بوده است؛ لذا این شبهه کلامی که اگر خدا همیشه محبّ و در عین‌ِحال، قادر است، پس باید از ازل مخلوق می‎داشته، در عرفان قبالا و عرفان اسلامی این‌گونه پاسخ داده می‎شود که خدا، مقدم بر حبّ ذاتی، حکیم است و حکمت اوست که حبّش را به جریان می‌اندازد.

کلیدواژه‌ها


قرآن
عهد عتیق
تلمود
[1]. ابن‌عربی (بی­تا)، الفتوحات (4- ج)، بیروت، ‏دار الصادر، اول.‏
[2]. ابن‌عربی (1426)، عنقاء مغرب فی ختم الاولیاء و شمس المغرب، بیروت، دارالکتب العلمیة، اول.
[3]. اپستاین، ایزیدور (1388)، یهودیت: بررسی تاریخی، ترجمۀ بهزاد سالکی، تهران، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، چاپ دوم.
[4]. اشتاین سالتز، آدین (1384)، سیری در تلمود، ترجمۀ باقر طالبی دارابی، قم، ادیان و مذاهب، دوم.
[5]. الیاده، میرچا (1395)، تاریخ اندیشه­های دینی (ج1)، ترجمۀ سالکی، بهزاد، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه، دوم.
[6]. آملی، سید حیدر (1368)، جامع الاسرار، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی وابسته به وزارت فرهنگ و آموزش عالی، تهران،‏‏ اول.‏
[7]. بحرانی، عبدالله (1382)، عوالم العلوم و المعارف و الأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال قم‏، مؤسسة الإمام المهدی‏، دوم‏. ‏
[8]. ثقفی، ابراهیم‌بن‌محمدبن‌سعیدبن‌هلال‏ (1410)، الغارات، قم، ‏دار الکتاب الإسلامی‏، اول.‏
[9]. جیلی، ‏عبدالکریم (2004 م)، المناظر الإلهیة، بیروت، دار الکتب العلمیة، اول.
[10]. سجادی، سید جعفر (1370)، فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران، طهوری، اول.
[11]. شعیری، محمد (بی تا)، جامع الأخبار، نجف، مطبعة حیدریة، اول.
[12]. شولم، گرشوم (1385)، جریانات بزرگ عرفان یهودی، ترجمۀ فریدالدّین رادمهر، تهران، نیلوفر، چ اول.
[13]. شیخ صدوق (ابن‌بابویه)، محمد (1362)، خصال، قم، جامعه مدرسین‏، اول.
[14]. قمی، علی‌بن‌ابراهیم (1404)، تفسیر قمی، دار الکتاب‏، قم، سوم.
[15]. کاشانی، ‏عبدالرزاق (1426)، اصطلاحات الصوفیة، بیروت، دار الکتب العلمیة، اول.
[16]. کاویانی، شیوا (1389)، آیین قبالا (عرفان و فلسفه یهود)، نشر فراروان، سوم.
[17]. کلینی، محمدبن‌یعقوب (1407)، کافی، دار الکتب الإسلامیة، تهران،‏ چهارم. ‏
[18]. کهن، آبراهام (1382)، گنجینه‌ای از تلمود، ترجمۀ امیر فریدون گرگانی، تهران، اساطیر، اول.
[19]. کاشانی، ‏عبدالرزاق (1426)، اصطلاحات الصوفیه، بیروت، دار الکتب العلمیة؛ اول.
[20]. مجلسی، محمدباقر (1403)، بحارالانوار، دار إحیاء التراث العربی‏، بیروت‏، دوم‏.
[21]. موسی‌بن‌میمون (1972)، دلالة الحائرین، ترکیه، مکتبة الثقافة الدینیة.
[22]. هاکس، جیمز (۱۹۲۸)، قاموس کتاب مقدس، بیروت: مطبعه آمریکائی بیروت، اول.
[23]. حاج ابراهیمی، طاهره (1382)، «عرفان یهودی و مکتب گنوسی»، نشریه هفت آسمان، دوره هشتم، شماره 17.
[24]. Adam Kamesar, (2009), Philo, Cambridge University press, Newyork.
[25]. Scholem, Gershom Gerhard, (1971– 1972), (KABBALAH entry, the historical development of the kabbala), (Wigoder, Geoffrey, Fern Seckbach, Thomson Gale) in the Encyclopedia Judaica, JerusalemKeter Publishing House.
[26]. group of books including commentary on the mystical aspects of the Torah, (1977), Zohar: The Book of Splendor: Basic Readings from the Kabbalah, Schocken books, Newyork.
[27]. Scholem, Gershom Gerhard, (1995), Major Trends in Jewish Mysticism, the chapter: "General Characteristics of Jewish Mysticism", Newyork.
[28]. Wolfson, Harry Austryn, (1979), Repercussions of the Kalam in Jewish Philosophy, Cambridge, Mass., and London: Harvard University Press.
[29]. Peters, Francis Edward, (2021), Judaism, Christianity, and Islam: The Classical Texts and Their Interpretation, Volume I: From Convenant to Community (Judaism, Christianity & Islam), Princeton University Press.
[30]. Rodkinson, Michael. L, (1918), The Babylonian Talmud, Retrieved from: www.ultimatebiblereferencelibrary.com.