بحثی در شناخت مثنوی محمد کریم‌خان کرمانی و اندیشه‌های عرفانی مصنف

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید باهنر کرمان

2 دانشیارگروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید باهنر کرمان.

چکیده

محمد کریم­خان کرمانی، رهبر گروه شیخیۀ کرمان و از جانشینان شیخ احمد احسائی و پیشوای بزرگ مکتب عقیدتی-عرفانی شیخیه است. یکی از آثار وی مثنوی­ای است که بر وزن مثنوی مولوی و در بیش از هزار و نهصد بیت سروده شده است. هدف نگارندگان در پژوهش حاضر، نقد و تحلیل اثر مذکور از منظر عرفان و اندیشه­های مکتبی شاعر (شیخیه) است. این پژوهش مبتنی بر سندکاوی و روش توصیف و تحلیل محتوای کیفی است. مهمترین خصیصۀ اثر، یادکرد مبانی شیعی است که به­ صراحت و صورتی منتقدانه طرح شده­اند. زبان اثر در بسیاری از مواضع کهن و البته جزیل و ادبی است. محمد کریم­خان کرمانی در سرودن مثنوی­اش، هماره به مثنوی مولانا نظر دارد و ابیات نسبتاً متعددی در استقبال از ابیات مثنوی سروده است. ساختار روایی اثر مانند مثنوی مولوی است و مبتنی بر حکایات اصلی و فرعی است. در اغلب قصه­ها، پیام حکایت­ها به صورت مستقیم بیان شده است.

کلیدواژه‌ها


[1]. قرآن کریم.
[2]. اعتماد السلطنه، محمد حسن خان (1367). تاریخ منتظم ناصرى. 3جلد. تهران، دنیاى کتاب.
[3]. اعتماد السلطنه، محمد حسن خان (1374). چهل سال تاریخ ایران. 3جلد. تهران، اساطیر.
[4]. آقابزرگ طهرانی (؟)  الذریعۀ الی تصانیف الشیعۀ. الجزء التاسع العشر. بیروت، دارالاضواء.
[5]. باقری، علی­اکبر (1389) «آرای کلامی شیخیه». معرفت کلامی، زمستان، سال اول، شمارۀ 4، صص 35 - 58.
[7]. پیرنیا، حسن و اقبال آشتیانى، عباس (1380). تاریخ ایران از آغاز تا انقراض سلسله قاجاریه. تهران، خیام.
[8]. چهاردهی، نورالدین (1362). از احساء تا کرمان: دربارۀ عقاید وآداب مراسم مذهبی شیخیه. تهران، انتشارات میر (گوتنبرگ).
[9]. خداوردی تاج‌آبادی، محمد (1392). «اختلاف‌های شیخیۀ کرمان با دیگر فرقه‌های شیخیه و انشعابات آن پس از درگذشت مؤسس این فرقه حاج محمد کریم‌خان کرمانی در دورۀ قاجار». تاریخ اسلام و ایران، بهار 1392،  شمارۀ 17، صص 99 – 125.
[10]. درایتی، مصطفی (1389). فهرستواره دست نوشت های ایران (دنا). جلد8، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
[11]. راوندى، مرتضى (1382). تاریخ اجتماعى ایران. 12جلد، تهران، انتشارات نگاه.
[12]. سراج، محسن و رحمانیان، داریوش (1390). «اصل معرفت به «رکن رابع» در اندیشۀ شیخیه». مطالعات تاریخ اسلام، بهار، شمارۀ 8 ، صص 53 - 76.
[13]. سراج، محسن و زرگری نژاد، غلامحسین (1390). «اصول دین و مذهب و نظریۀ ناطق واحد در اندیشۀ شیخیه». مطالعات تاریخ اسلام، پاییز، شمارۀ 10، صص 79 -92.
[14]. فراهانى، محمد حسین بن مهدى (1362). سفرنامه میرزا محمد حسین فراهانى. تهران، فردوسی.
[15]. فلاحتی، حمید (1389). «تحلیل عقاید شیخیه در بسترسازی بابیت و بهائیت». فصلنامۀ معرفت کلامی، ‌سال اول، شمارۀ 2، تابستان، صص 178 -159.
[16]. فیض کاشانى، ‏ملا محسن (1387). مجموعه رسائل فیض‏. تحقیق و تصحیح: محمد امامى کاشانى و بهراد جعفرى‏، 4 جلد، تهران، مدرسۀ عالى شهید مطهرى‏.
[17]. کربن، هانری (1346/1967). مکتب شیخی از حکمت الهی شیعی. ترجمۀ فریدون بهمنیار، تهران، تابان.
[18]. کلینی، محمدبن یعقوب (1365). اصول کافی. جلد 1، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
[19]. محمد کریم­خان کرمانی (؟). ارشادالعوام. 4 جلد، کرمان، چاپخانۀ سعادت.
[20]. محمد کریم­خان کرمانی (؟). رسالۀ تکملۀ الزام النواصب. نسخۀ خطی به شمارۀ 2772 محفوظ در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، کتابت 1292 قمری.
[21]. محمد کریم­خان کرمانی (؟). مثنوی. نسخۀ خطی به شمارۀ 28-7596 محفوظ در کتابخانۀ ملی ایران کتابت 1294 قمری.
[22]. محمدی، مسلم و محمدی، محمد (1392). «تطور مفهوم رکن رابع یا شیعۀ کامل در فرقۀ شیخیه». شیعه شناسی، پاییز، شمارۀ 43، صص 235 - 260.
[23]. مدرس، میرزا محمدعلی (1374). ریحانۀ الادب فی تراجم المعروفین بالکنیّۀ و اللقب. جلد 5، تهران، کتاب­فروشی خیام.
[24]. نویا، پل (1373). تفسیر قرآنی و زبان عرفانی. ترجمۀ اسماعیل سعادت، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.‌
[25]. همایى، جلال الدین (1385). مولوى نامه؛ مولوى چه مى گوید. 2جلد، تهران، هما.
[26]. تارنمای مکارم الابرار (11/11/1397). «مثنوی». http://m-kermani.ir.
[27]. تارنمای ویکی سورس (11/11/1397). «رسالۀ رکن رابع».