مفاهیم، اصطلاحات و استعارات عرفان تلفیقی در آثار داعی شیرازی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه یزد

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه یزد

چکیده

در این مقاله که به بررسی مفاهیم، اصطلاحات و استعارات مکتب ابن­عربی اختصاص دارد؛ کوشش شده است تا با تکیه بر آثار شاه داعی شیرازی، یکی از تلفیق­گرایان بزرگ ادب فارسی، به بازنگری و بررسی ساختارها و عناصر مکاتب عرفانی در آثار تلفیق­گرایان قرن نهم هجری پرداخته شود. بررسی­ها نشان می­دهد که شاه داعی در رسائل و اشعار خویش، به دو جریان صورتگرای عاشقانه و جریان‌های معناگرای استدلالی-استعاری بعد از ابن­عربی توجه بسیار نشان داده و در جهت همگام کردن آن­ها با هم تلاشی وافر کرده است. وی علاوه بر شروح وحدتِ وجودی خود بر آثار شبستری و حمویه و مولوی، به تبیین علمیِ افکار ابن­عربی نیز پرداخته؛ همچنین با بیان اصطلاحات عرفان نظری، موضوع وحدت وجود را به طریقی استدلالی نیز اثبات کرده است. داعی در موارد زیادی از اشعار دیگران، جهت تبیین معانی خود استمداد طلبیده و استدلال و ذوق را به‌گونه‌ای تلفیق ساخته است.

کلیدواژه‌ها


[1]. ابن­ترکه، علی بن محمد (1375). شرح گلشن راز. تصحیح: دکتر کاظم دزفولیان، تهران، آفرینش.
[2]. ابن عربی، محیی­الدین (؟). الفتوحات المکیه. بیروت، دار صادر.
[3]. بیدهندی، محمد (1383). «بررسی و تحلیل معناشناسی تأویل و اعتبار معرفتی آن در اندیشه ملاصدرا»، نامۀ مفید، قم، دانشگاه مفید، شمارۀ 41، صص54-39.
[4]. حمویه، سعدالدین (1389).  المصباح فی­التصوّف. تصحیح: نجیب مایل هروی، چاپ دوم، تهران، مولی.
[5]. دادبه، اصغر؛ داوودی­پور، غلامرضا (1392). «از دریا تا خورشید»، فصلنامۀ زبان و ادب فارسی (ادب عرفان)، بهار 1392، شمارۀ 14، ص 136.
[6]. داعی شیرازی، نظام­الدین محمود (1339).  کلّیّات شاه داعی شیرازی مشتمل بر مثنوی­های شش­گانه و دیوان­های سه‌گانه. به کوشش: محمّد دبیرسیاقی،  جلد 2،  تهران، کانون معرفت.
[7]. ---------- (1340). شانزده رساله از شاه داعی شیرازی، به کوشش: محمّد دبیرسیاقی، تهران، موسسۀ مطبوعاتی علمی.
[8].---------- (1365). «جواهر­الکنوز؛ شرح داعی شیرازی بر رباعیات سعدالدین حمویه». تصحیح: نجیب مایل هروی، معارف، شمارۀ3، آذر-اسفند، صص574-605.
[9]. ---------- (1377).  نسایم گلشن (شرح گلشن راز شیخ محمود شبستری). به کوشش: پرویز عباسی داکانی، تهران، الهام.
[10]. دانشنامۀ جهان اسلام، به کوشش بنیاد دائرة­المعارف اسلامی، تهران، نشر بنیاد دائرة­المعارف اسلامی، ذیل حرف ی.
[11]. شبستری، شیخ محمود بن عبدالکریم (1317). مجموعۀ عوارف­المعارف (شامل رسالات حقّ­الیقین، مرآت‌المحقّقین و مراتب­العارفین شبستری به انضمام ترجیع‌بند هاتف، ترجیع­بند عراقی، ترجیع­بند و غزلیات نعمت­الله ولی، جامع­الاسرار و رسائلی دیگر از نورعلیشاه). شیراز، کتابفروشی جهان­نما.
[12]. ---------- (1382). متن و شرح گلشن راز بر اساس قدیمی­ترین و مهم‌ترین شروح. به کوشش: کاظم دزفولیان، تهران، طلایه.
[13]. کاکایی، قاسم (1380). «قرآن و روش تفسیر از دیدگاه ابن­عربی». بینات، مؤسسۀ معارف اسلامی امام رضا (ع)، شمارۀ 32، صص86-107.
[14]. ---------- (1389). وحدت وجود به روایت ابن­عربی و مایستر اکهارت. تهران، هرمس.
[15]. لاهیجی، شمس الدین محمّد (1377). مفاتیح­الاعجاز (شرح گلشن راز). به کوشش: علیقلی محمودی بختیاری، تهران، علم.
[16]. مایل هروی، نجیب (1365). «جواهر­الکنوز؛ شرح داعی شیرازی بر رباعیات سعدالدین حمویه». معارف، شمارۀ 3، آذر-اسفند، صص574-605.
[17]. مؤید شیرازی، جعفر (1357). «مثلثات سعدی حافظ و شاه داعی». یغما، شمارۀ 362.
[18]. نصر، سیّدحسین (1386). سه حکیم مسلمان. ترجمه: احمد آرام، تهران، امیر کبیر.
[19]. نفیسی، سعید (1324). «احوال بزرگان: سعدالدین حمویی». یادگار، شمارۀ 10، خرداد، صص35-50.
[20]. یثربی، سیّد­یحیی (1374). عرفان نظری. قم، دفتر تبلیغات اسلامی.