بررسی و نقد رابطۀ اسما و صفات با ذات الهی از منظر سید حیدر آملی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه و کلام، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران،

2 استاد گروه فلسفه و کلام، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران

3 استادیار گروه فلسفه و کلام، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران

چکیده

کشف رابطۀ میان ذات با اسما و صفات الهی، همواره یکی از دغدغه­های بزرگ دین‌پژوهان بوده است. پژوهش حاضر در پی این دغدغه و بر اساس پرسش اصلی«رابطۀ ذات و صفات الهی در نظام فکری سید حیدر آملی چگونه تبیین می­شود؟» شکل گرفته است. جستار حاضر با این خط مشی که ابتدا مطالب مرتبط با موضوع، جمع­آوری و کدگذاری شده­ و سپس با چینش منطقی در جهت رسیدن به نتیجه سامان یافته­اند. در نهایت نتایج حاصله پس از تحلیل گزارش شده­اند. این نتایج عبارتند از: سید حیدر آملی اسما و صفات الهی مجرای ظهور مرتبی ذات الهی معرفی می­کند، البته با توجه به تفکیک­ناپذیری اسما و صفات به نظر می­رسد این دو در یک مرتبه، قرار می­گیرند؛ در نظام فکری سید حیدر آملی، اسما عین ذات معرفی شده است، اما دلایل او برای عینیت مخدوش به نظر رسیده است و در نهایت عمل­کرد او در اثبات این مدعا موفق ارزیابی نشده است؛ با بازسازی استدلال بر غیریت از میان سخنان سید حیدر آملی، در مواضعی او متمایل به نظریۀ غیریت ارزیابی شده است؛ راه برون­رفت از این تضاد درونی یافتن وجه جمعی میان عینیت و غیرت خواهد بود؛ به نظر می­رسد وجه جمع عینیت و غیریت، نظریۀ «اسما و صفات، تجلی ذات» است، چرا که با یک اعتبار تجلی غیر از ذات و تنزل ذات از مقام اطلاق است و از سوی دیگر تجلی از متجلی (تجلی کننده) جدایی ندارد. این نظریه در آثار سید حیدر وجود ندارد، اما نظام اندیشه­ای او با این نظریه سازگارتر به نظر می­رسد.

کلیدواژه‌ها


[1]. اعتصامی، عبدالهادی (1394). رابطۀ ذات با صفات از منظر معتزله. تحقیقات کلامی، دورۀ 3، شمارۀ 8، صص89 ـ 106.
[2]. اکبریان، رضا؛ مرادی، حسن (1387). حکمت متعالیۀ ملاصدرا و اثبات تکثر در عالم خیال. خردنامۀ صدرا، شمارۀ 51، صص4 ـ 34.
[3]. آملی، سید حیدر  (1368)(ب). جامع الأسرار و منبع الأنوار. تهران، انتشارات علمى و فرهنگى وزارت فرهنگ و آموزش عالى‏.
[4]. آملی، سید حیدر (1368) (الف). نقد النقود فى معرفة الوجود (جامع الأسرار). تهران، انتشارات علمى و فرهنگى وزارت فرهنگ و آموزش عالى‏.
[5]. آملی، سید حیدر (1377) (الف). جامع الاسرار و منبع الانوار. ترجمۀ سید جواد هاشمی علیا، تهران، قادر.
[6]. آملی، سید حیدر (1377)(ب). اسرار شریعت و اطوار طریقت و انوار حقیقت. ترجمۀ سید جواد هاشمی علیا، تهران، قادر.
[7]. آملی، سید حیدر (1385). تفسیر المحیط الاعظم و البحر الخضم. چاپ چهارم، قم، نور علی نور.
[8]. آملی، سید حیدر (1394). نص النصوص فی شرح الفصوص. قم، بیدار.
[9]. آملى، سید حیدر (1352). المقدمات من کتاب نص النصوص. تهران، قسمت ایران­شناسی انستیتو ایران و فرانسه، پژوهش­های علمی در ایران‏.
[10]. آملى، سید حیدر (1382).  ‏أنوار الحقیقة و أطوار الطریقة و أسرار الشریعة. قم، نور علی نور.
[11]. ترمذی (1426). ریاضة النفس. چاپ دوم، بیروت، دار الکتب العلمیه.
[12]. جمشیدی مهر، فردین؛ حسینی شاهرودی، سید مرتضی (1399). پژوهش­های هستی شناختی، دورۀ 9، شمارۀ 18، صص321 ـ 345.
https://orj.sru.ac.ir/article_1401_ee705ab31bbf56b436e97d34055ec583.pdf
[13]. جوادی آملی، عبدالله (1385). تسنیم. ج8، قم، اسراء.
[14]. ---------- (1374). علی بن موسی الرضا علیه ‏السلام والفلسفة الالهیة. قم، نشر اسراء.
[15]. حاجی ربیع، مسعود؛ فنایی اشکوری، محمد (1391). بیان پذیری ذات خدا در اندیشه ابن عربی. قبسات، شمارۀ 64، صص103 ـ 120.
[16]. حائری یزدی، مهدی (1385). هرم هستی. چاپ سوم، تهران، مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.
[17]. حسن زاده، حسن (1378). ممد الهمم در شرح فصوص الحکم. تهران، انتشارات وزارت ارشاد.
[18]. حسینی طهرانی، محمد حسین (1428). چاپ هفتم، مشهد، توحید علمی و عینی، علامه طباطبایی.
[19]. خادمی، عین الله (1398). تحلیل گرایش­های عرفانی حکیم سبزواری، پیرامون چگونگی پیدایش کثیر از واحد. پژوهش­های هستی­شناختی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، صص101 ـ 119.
[20]. رضایی، مرتضی؛ شریفی، احمدحسین (1395). درآمدی بر معرفت­شناسی (دروس استاد غلام­رضا فیاضی). چاپ پنجم، قم، مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
[21]. سمنانی، علاء الدوله (1383)، مصنفات فارسی سمنانی. چاپ دوم، تهران، علمی و فرهنگی.
[22]. سید رضی (؟). نهج البلاغه.
[23]. قدردان قراملکی، محمد حسن (1398). اسما و صفات. چاپ سوم، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
[24]. قیصری رومی، محمد داوود (1381). رسائل قیصری. تصحیح سید جلال­الدین آشتیانی، چاپ دوم، تهران، مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.
[25]. کمالی، محمد مهدی (1391). مقایسۀ و بررسی دیدگاه حکمت متعالیه و عرفان نظری در کیفیت رابطۀ ذات و صفات الهی. معارف عقلی، شمارۀ 24، صص111 ـ 136.
[26]. مصباح یزدی، محمدتقی (1383). آموزش ‏فلسفه. چاپ چهارم، جلد 1، تهران، انتشارات بین­الملل.
[27]. مطهری، مرتضی (1379). مجموعۀ آثار. چاپ دوم، جلد 6، تهران، انتشارات صدرا.