نابسامانی کلیسای شرقی بین‌النهرین از دورۀ خسروپرویز تا برافتادن ساسانیان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشتۀ تاریخ ایران اسلامی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی

2 استادیار گروه تاریخ، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تهران عضو هیئت علمی و مدیر گروه تاریخ دانشگاه تهران

3 دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران

چکیده

در دوران شهریاری خسروپرویز، مسیحیانِ ساکن در بین ­النهرین متعدد بودند. کلیسای شرقی بین ­النهرین، به عنوان یکی از مهم­ ترین زیرمجموعه­ های کلیسای شرقی در آن زمان دچار نابسامانی بود. هدف این پژوهش بر آن است تا وضعیت کلیسای شرقی بین ­النهرین در آستانۀ فتوح اسلامی تا برافتادن ساسانیان را بررسی کند. در این پژوهش تلاش می­شود تا به این پرسش پاسخ داده شود که علل نابسامانیِ کلیسای شرقی بین ­النهرین از دورۀ خسروپرویز تا برافتادن ساسانیان چه بوده است؟ یکی از منابع مهم، برای بررسی این دوران، نامه­ هایی است که یشوع­­ یهب­ سوم (فوت659م)، بطریق ایرانیِ کلیسای شرقی بین­ النهرین، هم­زمان با فتوح اسلامی، به سران کلیسا ارسال کرده است. تحلیل داده­ها بر محوریت نامه‌های یشوع­ یهب­ سوم با رویکرد توصیفی- تحلیلی، مبتنی بر روش تاریخی، نشان داد که مناقشات داخلیِ کلیسای شرقی بین­النهرین که سیاسی و در عین حال، آموزه­ای بود، موجودیت آن را به خطر انداخته بود. در واقع تفاوت در مسیح شناختیِ نسطوریان و میافیزیت­ها، کلیسا را به شدت ضعیف کرده بود. از سوی دیگر تضاد نهاد­های درونیِ این کلیسا تحکیم آن­را بر هم زده بود. برخی از زردشتیان نیز با مشاهدۀ عدم حمایت برخی مسیحیان از ایشان، دست به اغتشاش زدند، کلیساهایی را ویران کردند و این آشفتگی را تشدید ­کردند. در­واقع، نابسامانیِ کلیسای شرقی بین ­النهرین، پیش از فتوح اسلامی در بین‌النهرین آغاز شده بود و از شروع فتوح اسلامی تا دست­ کم پایان سلسلۀ ساسانی، حاکمان مسلمان مشکل حادی برای کلیسا ایجاد نکردند.

کلیدواژه‌ها


[1]. بلاذری، احمد بن یحیی (1988م). فتوح البلدان. بیروت، دار و مکتبه الهلال.
[2]. پیگولوفسکایا، نینا ویکتوروونا (1391). ایران و بیزانس در سده­های ششم و هفتم میلادی. ترجمه: کامبیز میر بهاء، تهران، ققنوس.
[3]. تقی‌زاده، حسن (1309). از پرویز تا چنگیز. تهران، مجلس.
[4]. زرین­کوب، روزبه (1393). «تاریخ سیاسی ساسانیان»، تاریخ جامع ایران، جلد دوم، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی.
[5]. زرین­کوب، عبدالحسین (1375). در قلمرو وجدان. تهران، سروش.
[6]. ---------- (1389). تاریخ ایران بعد از اسلام. چاپ سیزدهم، تهران، امیرکبیر.
[7]. طبری، محمد بن جریر (؟). تاریخ الامم و الملوک، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت.
[8]. میلر، و (1981). تاریخ کلیسای قدیم در امپراتوری روم و ایران. ترجمۀ علی نخستین و عباس آریان پور، لایپزیگ.
[ 9]. هوشنگی، لیلا (1389). تاریخ و عقاید نسطوریان. تهران، بصیرت.
[10]. Barhebraei, Gregorii (1877). Chronicon Ecclesiasticum 3, (eds)Abbeloos, Joannes B. and Thomas J. Lamy Paris.
[11]. Baumer, Christoph (2006). The Church of the East. An Illustrated History of Assyrian Christianity, London.
[12]. Bcheiry, Iskandar (2019). An Early Christian Reaction to Islam
Išū‘yahb III and the Muslim Arabs, Gorgias Press.
[13]. Becker, Adam H. (2006). Fear of God and the Beginning of Wisdom. The School of Nisibis and the Development of Scholastic Culture in Late Antique Mesopotamia, Philadelphia.
[14]. Bevan, G. & Gray, P. (2009). “The trial of Eutyches: A new interpretation” Byzantische Zeitschrift, Vol. 101(2),pp. 617-657.
[15]. Borrut, Antonie (2016). “Review of Wood, Philip. The Chronicle of Seert: Christian Historical Imagination in Late Antique Iraq (Oxford: Oxford University Press, 2013)”, The Journal of Religion 96/4 ,pp. 584-86.
[16]. Brock, Sebastian (1982).“Christians in the Sasanian Empire: A Case of  Divided Loyalties.” In Religion and National Identity: Papers Read at the Nineteenth Summer Meeting and the Twentieth Winter Meeting of the Ecclesiastical History Society, ed. Stuart Mews, 1–19. Oxford: Basil Blackwell. Repr. in 1984, Syriac Perspectives on Late Antiquity, sec. 6.London: Variorum.
[17]. Brock, Sebastian (2011a). “Ishoʿyahb II of Gdala” Gorgias Encyclopedic Dictionary Of The Syriac Heritage, (eds.) Sebastian P. Brock et al., Gorgias Press, p:218.
[18]. Brock, Sebastian (2011b). “Ishoʿyahb III of Adiabene” Gorgias Encyclopedic Dictionary Of The Syriac Heritage, (eds.) Sebastian P. Brock et al., Gorgias Press, p:218-219.
 [19]. Brock, Sebastian (2016a). “Syriac Views of Emergent Islam”,  The Expansion of the Early Islamic State,(ed.) Fred M. Donner, Routledge.
[20]. Brock, Sebastian (2016b). “Miaphysite, not monophysite!”, in "Cristianesimo nella storia, Ricerche storiche, esegetiche, teologiche", pp. 45-54.
[21]. Buck, Christopher (1996). “The Universality of the Church of the East:How Persian was Persian Christianity?” The Journal of The Assyrian Academic Society, Vol.10(1), pp.54-96.
[22]. Budge, Ernest Alfred Wallis ; Thompson, A.  (1893). (ed.), The Book of Governors. The Historia Monastica of Thomas Bishop of Marga A.D. 840, vol. I, London.
[23]. Budge, Ernest Alfred Wallis (1902). (ed.) The Histories of Rabban Hormizd the Persian and Rabban Bar-Idta. Vol,2.,Part 1, London: Luzac.
[24]. Butler, E. Cuthbert (1896). “The Building of the Monastic Church of Beth Abhe.” The Downside Review, vol. 15, no. 2, pp. 153–161.
[25]. Childers, J.W. (2011). “Henana”, Gorgias Encyclopedic Dictionary Of The Syriac Heritage, (eds.) Sebastian P. Brock et al., Gorgias Press, p.194.
[26]. Chronicle of Seert (1907). (ed.) and trans. by Addaï Scher as Histoire  nestorienne (Chronique de Séert), vol.II, Paris.
[27]. Cross, F. L.& Livingstone, E. A. (1997a). “Thomas of Marga”  The Oxford Dictionary of the Christian Church, Oxford University Press, pp,1618.
[28]. Cross, F. L.& Livingstone, E. A. (1997b). “Melchites” The Oxford Dictionary of the Christian Church, Oxford University Press, pp,1067.
[29]. Dionysius of Tell-Mahre(1993). in A. Palmer, The Seventh Century in the West-Syrian Chronicles, Liverpool.
[30]. Erhart, Victoria L. (1996). The church of the East during the period of the Four Rightly-Guiuded Caliphs, Bulletin of the John Rylands, University Library of Manchester, Vol.73(3), pp.55-71.
[31]. Fiey, Jean Maurice (1993a). “Nasara”, Encyclopedia of Islam, vol.7, (eds.) C.E. Bosworth, E. Van Donzel, W.P. Heinrichs, Pellat,pp.971-973.
[32]. Fiey, Jean Maurice (1993b). Pour un Oriens Christianus Novus. Répertoire des diocèses syriaques orientaux et occidentaux, Stuttgart.
[33]. Fiey, Jean Maurice (1994). “The Spread of the Persian church”, Syriac Dialogue, Vienna, pp.97-107.
[34]. Fiey, Jean Maurice (1966). Assyrie Chrétienne. vol.2, Beirut: Imprimerie Catholique
[35]. Foss, Clive (2003). “The Persians in the Roman Near East(602-630 A.D” Journal of the Royal Asiatic Society, Series 3, 13, 2 (2003), pp. 149–170.
[36]. Frye, Richard Nilson (1984). The History of Ancient Iran, Muenchen.
[37]. Galadza, Peter, (2007), “Eastern Catholic Christianity”, The Blackwell Companion to Eastern Christianity, (ed.) Ken Parry, Blackwell Publishing,pp.291-318.
[38]. Gerö, Stephen,(2008), “ Only a Change of Masters? The Christians of Iran and the Muslim Conquest”, The Expansion of the Early Islamic State, (ed.) Fred M. Donner, Taylor & Francis, pp.125-130.
[39]. Gismondi, Henricus (trans.), Maris Amri et Slibae. De Patriarchis Nestorianorum commentaria ex codicibus Vaticanis. 1 Maris (Rome, 1899); 2. Amri et Slibae (Rome, 1897).
[40]. Greatrex, Geoffrey and Samuel NC Lieu,(2002), The Roman Eastern Frontier and the Persian Wars AD363-630, Routledge.
[41]. Hainthaler, Theresia (2006), “Monophysitismus, Monophysiten”, Lexikon für Theologie und  Kirche, Freiburg , col. 418-20.
[42].  History of Ishosabran,(1897), (ed.) J. B. Chabot as “Histoire de Jésus-Sabran,” Nouvelles Archives des Missions Scientifiques et Littéraires ,Vol.7:485–584.
[43]. Hoyland, Robert, (1997), Seeing Islam as Others Saw It: A Survey and Evaluation of Christian, Jewish and Zoroastrian Writings on Early Islam. Princeton, New Jersey: The Darwin press.
[44]. Ioan, Ovidiu,(2009), Muslime und Araber bei Īšōʻjahb III. (649–659),Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
[45]. Išō‘yahb Patriarchae III Liber Epistularum, (1904-1905), Rubens Duval, Corpus Scriptorum Christianorum Orientalium, Paris.
[46]. Joseph, John. (1984). Muslim-Christian Relations and Inter-Christian Rivalries in the Middle East: The Case of the Jacobites in an Age of Transition. United States: State University of New York Press.
[47]. al-Ka'bi, Nasir, (2016).  A Short Chronicle on the End of the Sasanian Empire and Early Islam 590-660 A.D, Gorgias Press.
[48]. Kaegi, Walter E. , (2007), Heraclius. Emperor of Byzantium, Cambridge university Press.
[49]. Labourt, Jérôme, (1904), Le Christianisme dans l’Empire Perse sous la Dynastie Sassanide (224–632). Bibliothèque de l’Enseignement del’Histoire Ecclésiastique 11. Paris: V. Lecoffre.
[50]. Menegozzi, A. , (2011), “Islam, Syriac Interactions with”, Gorgias Encyclopedic Dictionary Of The Syriac Heritage, (eds.) Sebastian P. Brock et al., Gorgias Press., pp.219-224.
[51]. Metselaar, Marijke (2019),  Defining Christ: The Church of the East and Nascent Islam. Series: Late Antique History and Religion, 19. Louvain: Peeters .
[52]. Morony,Michael,(1989), “Bet Garme,” Encyclopædia Iranica, IV/2, p. 187.
[53]. Morony, Michaeal G.,(2005), Iraq After The Muslim Conquest, Gorgias Press.
[54]. Murre van den berg, H.L.,(2007), “Syriac Christianity” The Blackwell Companion to Eastern Christianity, (ed.) Ken Parry, Blackwell Publishing, pp.249-268.
[55]. Murre-van den Berg, H.L.,(2011), “Hormizd, Monastery of Rabban” , Gorgias Encyclopedic Dictionary Of The Syriac Heritage, (eds.) Sebastian P. Brock et al., Gorgias Press., pp.203-205.
[56]. Noble, T. (2008). “The Christian church as an institution” In The Cambridge History of Christianity, (Eds.) T. Noble & J. Smith, Cambridge: Cambridge University Press, pp.247-274.
[57]. Nöldeke, Theodor, (1893), “ Die von Guidi Heausgegebene Syrische Chronik” Sitzungberischte Der :aiserlischen Akademie Der Wissenschaften in Wien. Wien, 128(IX), pp.1-48.
[58]. Palmer, A, (1990), Monk and Mason on the Tigris frontier: The early history of Tur Abdin, Cambridge University Press.
[59]. Payne, Richard E., (2015),  A State of Mixture: Christians, Zoroastrians, and Iranian political culture in late Antiquity. Oakland, California:University of California Press.
[60]. Payne, Richard E.,(2016), “Persecuting Heresy in Early Islamic Iraq: The Catholicos Ishoyahb III and the Elites of Nisibis’, in Noel Lenski and Andrew Cain (eds.), The Power of Religion in Late Antiquity ,Farnham, pp. 397-409.
[61]. Penn, Michaeal Philip, (2015), When Christians First Met Muslims: A Sourcebook of the Earliest Syriac Writings on Islam, University of California Press.
[62]. Reinink, Gerrit Jan , (2010) ‘Tradition and the Formation of the “Nestorian” Identity in Sixth- to SeventhCentury Iraq’, in Ter Haar Romeny (ed.), Religious Origins of Nations?,pp. 217-50.
[63]. Robinson, Chase, F.,(2000), Empire and Elites after the Muslim Conquest. The Transformation of Northern Mesopotamia, Cambridge.
[64]. Robinson, Chase. F.,(2004), “ The Conquest of Khuzistan: A Historiographical Reassessment”. Bulletin of the School of Oriental and African studies, Vol. 67(1), pp. 14-39.
[65]. Sellwood, D., (2011), “Adiabene,” Encyclopædia Iranica, I/5, pp. 456-459.
[66]. Shoemaker, Stephen J.,(2021), A Prophet Has Appeared: The Rise of Islam Through Christian and Jewish Eyes, A Sourcebook. United States: University of California Press.
[67]. The Histories of Rabban Hormizd the Persian and Rabban Bar-Idta, (1902), (ed.)Ernest Alfred Wallis, Vol,2, Part 1, London: Luzac.
[68]. Thomas of Marga, (1893), The Book of Governors. The Historia Monastica of Thomas Bishop of Marga A.D. 840, vol. II: English Translation, ed. A. Thompson and E. A. Wallis Budge, London.
[69]. Thomas, D.R. & Roggema, (2009). Christian Muslim Relations: A Bibliographical History, (eds), Alex Mallett, Barbara Roggema, David Richard Thomas, Juan Pedro Monferrer Sala, John A.Chesworth,StanisławGrodź,Netherlands: Brill.
[70]. Trimingham, John Spencer, (1979), Christianity among the Arabs in Pre-Islamic Times, London.
[71]. Van Rompay, L., (2011),  “Bar ʿEdta, Rabban”, Gorgias Encyclopedic Dictionary Of The Syriac Heritage, (eds.) Sebastian P. Brock et al., Gorgias Press, p:56.
[72]. Vine, Aubrey Russell, (1937), The Nestorian Churches: A Concise History of Nestorian Christianity in Asia from the Persian Schism to the Modern Assyrians. Kiribati, Independent Press.
[73]. Waterfield, Robin E., (2011), Christians in Persia: Assyrian, Armenians, Roman Catholics & Protestants, Routledge.
[74]. Zarrinkub, Abd Al-Husain,(1975), “The Arab Conquest of Iran and its aftermath”, Cambridge History of Iran: The period from the Arab invasion to the Saljuqs, (ed.) R.N. Frye, Cambridge University Press, pp,1-56.