مبانی وحی شناختی و قرآن‌شناختی شاه نعمت‌الله ولی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشتۀ فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه پیام نور

2 دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه پیام نور

3 دانشیار گروه فلسفه و کلام دانشگاه پیام نور

چکیده

اُنس دیرینه و فراوان شاه نعمت‌الله ولی با قرآن و به‌کارگیری گستردۀ آیات قرآن در آثار وی، نگارنده را برآن داشت تا با طرح سؤال از مبانی قرآن‌شناختی و وحی‌شناختی شاه به خوانش این مبانی که مواجهه او با قرآن را تحت تأثیر خود قرار داده است، بپردازد. این مقاله با روش توصیفی و با تحلیل محتوای آثار منظوم و منثور شاه، مبانی قرآن‌شناختی او را در دو گروهِ مبانی ناظر به متن و مبانی ناظر به فهم، تحقیق و تحلیل نموده است. مهم­ترین مبانی متن­ شناختی شاه عبارت‌اند از: نگاه معرفت‌شناسانه به وحی که ظهور علم حق و نزول معانی عقلی مجرد در لباس محسوس است؛ وحی گشایش و مکاشفۀ روحی است؛ قطبیت ظاهر و هم باطن قرآن و تفاوت علوم مستنبَط از هر کدام؛ اتحاد قرآن و انسان کامل و عینیت سخن رسول و وحی و همچنین تلقی رمزی و اشاری از الفاظ قرآن، از دیگر مبانی متن‌شناختی شاه است. اما مبانی ناظر به فهم قرآن، از دیدگاه شاه ولی عبارت است از: لزوم ایمان قلبی برای وصول به باطن و اسلام برای درک ظاهر قرآن؛ اختصاص تأویل ظاهر متشابهات به قطب زمان؛ تدبّر در قرآن، نزول آن بر دل و اتصاف به احکام آیات است و همچنین ضرورت استفاده از احادیث پیامبر(ص) و ائمه(ع) و کاربست یافته‌های عرفان نظری در فهم و تفسیر آیات از دیگر مبانی فهم قرآن است.

کلیدواژه‌ها


[1]. اسعدی، محمد و همکاران (1389). آسیب‌شناسی جریان‌های تفسیری. ج1، زیر نظر محمد باقر سعیدی روشن، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
[2]. ایرانی، محمد و منصوری، زهرا (1391). «بررسی و مقایسۀ صفات رند و مضامین رندانه در سروده‌های حافظ شیرازی و شاه نعمت‌الله ولی». فصلنامه تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، تهران، سال پنجم، شمارۀ17.
[3]. بابایی، حبیب‌الله (1394). تأویل عرفانی.  تفسیر باطنی، قم، بوستان کتاب.
[4]. پازوکی، شهرام (1383). مجموعۀ مقالات دربارۀ شاه سید نعمت‌الله ولی. تهران، حقیقت، مقالۀ وسعت مشرب و اعتدال مذهب سید نعمت‌الله ولی، سید مصطفی آزمایش، صص52-31 و مقالۀ شعر عارفانۀ محض و شعر رندانه و عاشقانه در شاه نعمت الله ولی، نصرالله پورجوادی، صص76-53.
[5]. حیدری، غلامرضا (1398). «مضامین عرفانی، دینی و ادبی حروف الفبا در اشعار شاه نعمت‌الله ولی کرمانی». فصلنامۀ عرفان اسلامی، سال پانزدهم، شمارۀ60.
[6]. دهش، مسعود (1397). شاه نعمت‌الله ولی و مکتب کرمان. تهران، انتشارات مولی.
[7]. رضایی اصفهانی، محمدعلی (1382). روش‌ها و گرایش‌های تفسیری قرآن: منطق تفسر قرآن. قم، مرکز جهانی علوم اسلامی.
[8]. رنجبر، محمدعلی و صحت منش، رضا (1394). «جایگاه ائمۀ اطهار(ع) در آثار و احوال شاه نعمت‌الله ولی». فصلنامۀ مطالعات ایرانی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال چهاردهم، شمارۀ28.
[9]. شاکر، محمدکاظم (1382). مبانی و روش‌های تفسیری. قم، مرکز جهانی علوم اسلامی.
[10]. شاه نعمت‌الله ولی (1392). مجمع الرسائل. مقدمه و تصحیح: دکتر محمد صابری، تهران، نشر علم، با استفاده از رساله‌های مراتب، فاتحه، الهامات، حروف، تحقیقات، انعامات، فیوضات، تحقیق فصوص الحکم، توحید، تعریفات، شرح لمعات، اسرار، نصیحت‌نامه سید خلیل‌الله، نصیحت نامه، حرف، تاج نامه، معارف، اصول و قطبیه.
[11]. شاه نعمت‌الله ولی (؟). دیوان اشعار. با مقدمۀ سعید نفیسی، (بی‌جا)، انتشارات محمدعلمی.
[12]. لوری، پییر (1383). تأویلات القرآن از دیدگاه عبد الرزاق کاشانی. ترجمۀ زینب پودینه آقایی، تهران، حکمت.
[13]. محمدی مظفر، محمدحسن (1392). ظاهرگرایی در فهم قرآن: درآمدی بر مبانی و روش‌های جریان‌های ظاهرگرا. قم، دانشگاه ادیان و مذاهب.
[14]. معرفت، محمدهادی (1390). تفسیر و مفسران. ج2، قم، تمهید.
[15]. مؤدب، سیدرضا (1393). مبانی تفسیر قرآن. قم، دانشگاه قم.
[16]. یثربی، سیدیحیی (1370). فلسفه عرفان: تحلیلی از اصول و مبانی و مسائل عرفان. قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.