ابعاد و مولفه‌های عرفی‌شدن و دلالت‌های نظری آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه امنیت ملی دانشگاه عالی دفاع ملی

چکیده

موضوع عرفی‌شدن از دیرباز دستمایه‌ی تحقیقات فراوان بوده است با این توضیح که اغلب تحقیقات برای سنجش عرفی‌شدن میزان دین‌داری جامعه را می‌سنجند و حالت معکوس دین‌داری را عرفی‌شدن قلمداد می‌کنند. اما مقاله ادعا دارد که عرفی‌شدن پدیده‌ای مستقل از دین‌داری است و برای سنجش آن نیز باید سنجه‌های مناسب احصا شوند. لذا نویسنده تلاش دارد با تحدید معنایی عرفی‌شدن، سطوح، ابعاد و مولفه‌های آن را نشان دهد. مقاله نشان می‌دهد که عرفی‌شدن در سه سطح کلان، میانه و خرد و در سه بعد اجتماعی (جامعوی)، دینی و فردی حادث می‌شود. عرفی‌شدن اجتماعی دارای سه مولفه ساختاری، فرهنگی و سازمانی است و در سه حوزه اجتماع، سیاست و اقتصاد اتفاق می‌افتد. عرفی‌شدن دینی نیز که در شکل «پذیرش ارزش‌ها، معیارها و قواعد عرفی» و «منفعت‌طلبی» نمود پیدا می‌کند به دو سطح کلان و میانه مربوط می‌باشد. عرفی‌شدن فردی، به عرفی‌شدن انگیزه‌ها، ارزش‌ها، عقاید، احساسات، شناخت‌ها و رفتارهای فرد اشاره دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1.  

    1. آلدریج آلن، در: کلمن کارل و آلدریج آلن، دین، دیروز، امروز (رویکرد تاریخی-جامعه‌شناختی به دین)، محمد قلی‌پور و مریم ابراهیمی، تهران: ایران آزاد، 1390.
    2. 2. الیاده میرچا، دین‌پژوهی، بهاء‌الدین خرمشاهی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1375.
    3. اینگهارت رونالد، نوریس پیپا، مقدس و عرفی؛ دین و سیاست در جهان، مریم وتر، تهران: کویر، 1387.
    4. برگر پیتر، «موج نوین سکولارزدایی»، افشار امیری، برگردان، شماره 20، 1380.
    5. برگر پیتر، سایبان مقدس؛ عناصر نظریه جامعه شناختی دین، ابوالفضل مرشدی، تهران: ثالث، 1397.
    6. برگر پیتر لودویک، اجبار به بدعت، فرهام فربد والا، قم: نشر ادیان، 1393.
    7. برگر پیتر، غیردینی شدن منشا کثرت‌گرایی است، مترجم لیلی مصطفوی کاشانی، نامه فرهنگ ش 22، 1375 .
    8. بروس استیو، «افول دین پیامد اجتناب‌ناپذیر مدرنیته است»، در: دین و نظریه اجتماعی، الکساندر و دیگران ، ترجمه محمدرضا جلایی‌پور، تهران: کویر، 1392.
    9. بروک جان هدلی، «علم و سکولاریزاسیون»، در: علم و مذهب، واکنش‌ها و تأثیرات متقابل، ویراستار پیتر هریسون، ترجمه علی بازیاری شورابی، تهران: سبزان، 1398.
    10. بستان حسین، «توسعه و عرفی‌شدن در ایران»، اسلام و علوم اجتماعی ش 2، 1388.
    11. بکفورد جیمز. ای، دین و نظریه اجتماعی؛ رهیافت سازنده‌گرایی اجتماعی، مسعود آریایی، تهران: دانشگاه امام صادق، 1389.
    12. بهشتی سیدصمد و قاسمی وحید، «تبیین تجربی نظریه‌های عرفی‌شدن در ایران»، مجله علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد، بهار و تابستان، 1392 .
    13. تامسون کنت، دین و ساختار اجتماعی، علی بهرامپور، حسن محدثی، تهران: کویر، 1381.
    14. ترنر برایان، ماکس وبر و اسلام، سعید وصالی، تهران: نشر مرکز، 1379.
    15. رانسفیلد پیتر، «دنیوی شدن»، در: دنیوی شدن در بوته نقد، گزینش و ترجمه، محمد زمردی، تهران: انتشارات ماهریس، 1398.
    16. سرج‌زاده سیدحسین و پویان‌فر محمدرضا، «مطالعه عرفی‌شدن در میان ایرانیان مسلمان؛ مقایسه بین‌نسلی در تهران بزرگ»، مطالعه توسعه اجتماعی ایران، ش 4، 1391.
    17. شاینر لاری، «مفهوم سکولار شدن در پژوهش‌های تجربی»، در: چالش‌های دین و مدرنیته، سراج‌زاده سید حسین، تهران: طرح نو، 1384.
    18. شجاعی‌زند علی‌رضا، عرفی‌شدن در غرب مسیحی و شرق اسلامی، تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر/ شرکت چاپ و نشر بین‌المللی، 1383.
    19. طالبان محمدرضا و رفیعی‌بهابادی مهدی، «تحولات دین‌داری بر اساس تفاوت‌های نسلی در ایران (1353-1388)»، مسائل اجتماعی ایران، ش 2، 1389.
    20. فورشت اینگر و رپستاد پل، درآمدی بر جامعه‌شناسی دین: چشم اندازهای کلاسیک و معاصر، مجید جعفریان، قم: انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، 1394.
    21. فیوشت اینیر و رپستا پل، جامعه شناسی دین؛ رویکردهای کلاسیک و معاصر، اکبر احمدی، تهران: تمدن علمی، 1397.
    22. کازانوا، «افول دین پیامد اجتناب‌ناپذیر مدرنیته نیست»، در: دین و نظریه اجتماعی، الکساندر و دیگران ، ترجمه محمدرضا جلایی‌پور، تهران: کویر، 1392.
    23. گورسکی فیلیپ اس، «مطالعه تاریخی مناقشه دنیوی شدن»، در: دنیوی شدن در بوته نقد، گزینش و ترجمه، محمد زمردی، تهران: انتشارات ماهریس، 1398.
    24. وریج‌کاظمی عباس، فرجی مهدی، عرفی‌شدن و زندگی روزمره، نامه علوم اجتماعی، شماره 21، 1382.
    25. ویلسون برایان، «جداانگاری دین و دنیا»، در: فرهنگ و دین: برگزیده مقالات دایره‌المعارف دین، ویراسته میرچا الیاده، هیئت مترجمان، تهران: طرح نقد، 1397.
    26. ویلسون برایان آر، «عرفی‌شدن»، در: پاپکین و دیگران، دین: اینجا، اکنون، ترجمه مجید محمدی، تهران: نشر قطره، 1377.
    27. همیلتون ملکم، جامعه شناسی دین، محسن ثلاثی، تهران: ثالث/تبیان، 1387.
    28. Berger, Peter, the Sacred Canopy: Elements of a Sociological Theory of Religion, New York: Doubleday, 1976.
    29. Dobbleaere, Karl, “Towards an Integrated Perspective of the Processes Related to the Descriptive Concept of Secularization”, Sociology of Religion, NO 15, 1991.
    30. Fenn, R. K.T, “Towards a New Sociology of Religion”, Journal for the Scientific Study of Religion 11 (1), 1972.
    31. Fenn, R. K., Toward a Theory of Secularization. Storrs, Conn: Society for the Scientific Study of Religion, 1978.
    32. Fenn, R, Liturgies and Trials: The Secularization of Religious Language. Oxford: Blackwell, 1981.
    33. Glasner, P. E, the Sociology of Secularization; a Critique of a Concept; London: Routleg, 1977 .
    34. Lombert, Yves, “Religion in Modernity: Secularization or New Religion Form?” Sociology of Religion. N. 15, 1999.
    35. Martin, David, a General Theory of Secularization, Oxford: Basil Black Well, 1978.
    36. Martin, David, does the Advance of Science Mean Secularization? SJT 61(1): 51–63 (2008) Printed in the United Kingdom C Scottish Journal of Theology Ltd doi: 10.1017/S0036930607003833, 2008.
    37. Taylor Charles, a Secular Age, Harvard University Press, 2007.