تحلیل خوانش تصویری مولوی و سهروردی از مفهوم اسارت پرندۀ روح (داستان‌های پرندگان در مثنوی و رساله‌های تمثیلی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه‌طباطبایی

2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه‌طباطبایی؛

چکیده

در عرفان و فلسفه گزارۀ هبوط روح همواره در تصویر پرنده نمود یافته است. مولانا و سهروردی از این تمثیل، بارها برای بیان مقاصد خویش بهره بردند. این جستار با بررسی داستانِ پرندگان در مثنوی و رساله­های تمثیلی سهروردی ­چون عقل سرخ، صفیر سیمرغ، آواز پرجبرئیل، لغت موران و قصۀ غربت غربی نشان می‌دهد که دو عامل اسباب تمایز این تصاویر تمثیلی را رقم می­زند؛ ابتدا حالات و موقعیت­های گوناگون شناسا است؛ اینکه ادراک شناسا از یک پدیدار به واسطۀ شرایط خاصی که در آن قرار می‌گیرد، متفاوت خواهد بود؛ بنابراین، رمزهایی که در داستان­های رمزی ممثل می­شوند، به فراخور مراتب روحی فرد متنوع خواهند بود. دوم پدیده و تجلی آن در سطح آگاهی است؛ اینکه آگاهی سبب می‌شود پدیده در شکل خاصی نمود پیدا کند. به‌این‌ترتیب، یک گزارۀ واحد یا یک معنی ثابت و کهن همانند «اسارت روح» می‌تواند در ارتباط با سه عامل شناسا، پدیده و زبان در قالب تصاویر رمزی متنوع بروز یابد.

کلیدواژه‌ها


[1]. قرآن کریم (1376). ترجمۀ محمدمهدی فولادوند، به خط عثمان طه، چاپ سوم، تهران، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
[2]. احمدی، بابک (1381). ساختار و هرمنوتیک. چاپ دوم، تهران، گام نو.
[3]. افلاطون (1347). چهار رساله: منون، فدروس، ته­تتوس، هی­پیاس بزرگ. ترجمۀ محمود صناعی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
[4]. ابراهیمی­دینانی، غلامحسین (1379). شعاع اندیشه و شهود در فلسفۀ سهروردی. چاپ پنجم، تهران، حکمت.
[5]. الیاده، میرچا (1386). چشم­اندازهای اسطوره. ترجمۀ جلال ستاری، چاپ دوم، تهران، هرمس.
[6]. پورداوود، ابراهیم (1347). یشتها: قسمتی از کتاب اوستا. جلد اول، تهران، طهوری.
[7]. پورجوادی، نصرالله (1364). درآمدی به فلسفۀ افلوطین. چاپ دوم، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
[8]. پورنامداریان، تقی (1394). عقل سرخ: شرح و تأویل داستان­های رمزی سهروردی. چاپ چهارم، تهران، سخن.
[9]. ــــــــــ (1386). رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی. چاپ ششم، تهران، علمی و فرهنگی.
[10]. رحیمیان، سعید (1393). مبانی عرفان نظری. چاپ ششم، تهران، سمت .
[11]. زرین­کوب، عبدالحسین (1386). سر نی: نقد شرح تحلیلی و تطبیقی مثنوی. چاپ یازدهم، جلد اول، تهران، علمی.
[12]. زمانی، کریم (1387ـ1397). مثنوی معنوی. دفتر اول، دوم و پنجم، تهران، اطلاعات.
[13]. ستاری، جلال (1386). مدخلی بر رمزشناسی. چاپ سوم، تهران، مرکز.
[14]. سجادی، سیدجعفر (1393). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. چاپ دهم، تهران، طهوری.
[15]. سهروردی، شهاب­الدین­یحیی (1380). مجموعه مصنفات شیخ اشراق. به تصحیح و تحشیه سیدحسین نصر، جلد سوم، تهران، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات(پژوهشگاه).
[16]. شایگان، داریوش (1384). هانری کربن: آفاق تفکر معنوی در اسلام ایرانی. ترجمۀ باقر پرهام، چاپ سوم، تهران، فروزان.
[17]. شریف، میان­محمد (1371). تاریخ فلسفه در اسلام. ترجمۀ نصرالله پورجوادی، جلد چهارم، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
[18]. شفیعی­کدکنی، محمدرضا (1392). زبان شعر در نثر صوفیه: درآمدی به سبک­شناسی نگاه عرفانی. تهران، سخن.
[19]. شمیسا، سیروس (1387و 1386). فرهنگ اشارات. جلد اول و دوم، تهران، میترا.
[20]. شوالیه، ژان؛ آلن، گربران (1384). فرهنگ نمادها. ترجمۀ سودابه فضایلی، چاپ دوم، جلد دوم، تهران، جیحون.
[21]. فتوحی­رودمعجنی، محمود(1389). بلاغت تصویر. چاپ دوم، تهران، سخن.
[22]. کاپلستون، فردریک­چارلز (1388). تاریخ فلسفه: از مِن دوبیران تا سارتر. ترجمۀ عبدالحسین آذرنگ و سیدمحمود یوسف­ثانی، چاپ چهارم، جلد نهم ، تهران، علمی و فرهنگی.
[23]. ــــــــــــ (1387). تاریخ فلسفه: از فیشته تا نیچه. ترجمۀ داریوش آشوری، جلد هفتم، تهران، علمی و فرهنگی.
[24]. کربن، هانری (1387). ابن­سینا و تمثیل عرفانی. ترجمه و توضیح انشاءالله رحمتی، تهران، جامی.
[25]. ـــــــــــ (1384). بن­مایه­های آیین زرتشت در اندیشه سهروردی. ترجمۀ محمود بهفروزی، تهران، جامی.
[26]. لوتز، کریستین (1387). «گادامر: شکل­گیری هرمنوتیک ایماژها». ترجمۀ علی عامری مهابادی، پژوهشنامۀ فرهنگستان هنر، تهران، شماره 11، زمستان، ص 79ـ 92.
[27]. نصر، سیدحسین (1386). سه حکیم مسلمان. ترجمۀ احمد آرام، چاپ ششم، تهران، امیرکبیر.
[28]. نصری، عبدالله (1383). خدا و انسان در فلسفۀ یاسپرس. تهران، طهوری.
[29]. یاسپرس، کارل (1377). عالم در آینۀ تفکر فلسفی. ترجمۀ محمود عبادیان، تهران، پرسش.
[30]. ـــــــــــــ (1363). فلوطین. ترجمۀ محمدحسن لطفی، تهران، خوارزمی.