بررسی دیدگاه ابن‌برّجان دربارۀ «عبد کلّی»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار ادیان و عرفان، گروه معارف اسلامی، دانشگاه اصفهان

چکیده

یکی از مسائل مهم در فلسفه و عرفان، کیفیت صادر شدن کثرات از واحد و مسئلۀ اولین مخلوق است. ابن­ برّجان (د.536 ق)، عارف اندلسی، نیز به این مسئله پرداخته و اصطلاح عبد کلّی را به کار برده است. هدف این پژوهش بررسی اصطلاح عبد کلّی از دیدگاه ابن‌برّجان است. یافته­ ها حاکی از این است که از دیدگاه ابن‌برّجان، عبد کلّی اولین مخلوق خداوند و واسطۀ خلقتِ مخلوقات است که به صورت خداوند خلق شده است. عبد کلّی موجودی جامع و واحد است که دربردارندۀ همۀ مخلوقات است. عبد کلّی مسبوق به عدم و حادث لنفسه و قدیم لغیره است. از نظر ابن­ برّجان عبارت قرآنیِ «کل شیء» ناظر به عبد کلّی است. ابن­برّجان در توضیح عبد کلّی از تمثیل ­های انسانِ در حال عبادت، آدم(ع)(عبد جزئی) و کِشتی استفاده می­کند. هرچند عبارت «عبد کلّی»، کاربرد قابل توجهی در آثارِ عرفانی ندارد، به نظر می­رسد او در این موضوع تحت تأثیر اخوان ­الصفا بوده و بر ابن­عربی تأثیرگذار بوده است.

کلیدواژه‌ها


[1]. قرآن کریم.
[2]. ابن‌ابّار، محمد‌بن‌عبدالله (2008). التکمله لکتاب‌الصله. تصحیح و تعلیق: جلال اسیوطی، جلد 2، بیروت، دار‌الکتب‌العلمیه.
[3]. ابن‌برّجان، عبدالسلام (2016 م.). ایضاح الحکمه بأحکام العبره. تحقیق و مقدمه جرهارد بورینغ و یوسف کاسویت، لیدن، بریل.
[4]. ---------- (2013 م.). تفسیر ابن‌برّجان: تنبیه الأفهام الی تدبر الکتاب الحکیم و تعرف الایات و النبا العظیم. پنج جلدی، تحقیق: احمد فرید المزیدی، بیروت، دارالکتب العلمیه.
[5]. ---------- (2010 م.). شرح اسماء الله الحسنی. دو جلدی، تحقیق و تعلیق احمد فرید المزیدی، بیروت، دارالکتب العلمیه.
[6]. ابن‌خطیب، لسان‌الدین محمد‌بن‌عبد الله (1424). اعمال الاعلام فیمن بویع قبل الاحتلام من ملوک الاسلام و مایتعلق بذلک من الکلام. تحقیق: سید کسروی حسن، جلد 2، بیروت، دار‌الکتب‌العلمیه.
[7]. ابن­عربی، محیی الدین (2003 م.). کتاب المعرفۀ. تحقیق و تصحیح: محمد امین ابوجوهر، دمشق، دار التکوین للطباعۀ و النشر.
[8]. ----------  (1367 ق.). مجموعه رسائل ابن عربی. 2 جلدی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
[9]. ----------  (؟). الفتوحات المکیه. 4 جلدی، بیروت، دار الصادر.
[10]. اخوان الصفا (1412 ق.). رسائل اخوان الصفاء و خلان الوفاء. 4 جلدی، بیروت، الدار الاسلامیۀ.
[11]. ترمذی (1422 ق.). ختم الاولیاء. تحقیق و تصحیح: عثمان اسماعیل یحیی، چاپ دوم، بیروت، مهد الآداب الشرقیة.
[12]. جندی، مؤید الدین (1423 ق.). شرح فصوص الحکم. تحقیق و تصحیح: سید جلال الدین آشتیانی، چاپ دوم، قم، بوستان کتاب.
[13]. جیلی، عبدالکریم (1418 ق.). الانسان الکامل. تحقیق و تصحیح: ابو عبدالرحمن صلاح بن محمد بن عویضه، بیروت، دارالکتب العلمیه.
[14]. حسینی کیلانی، ناصر بن حسن (1428 ق.). حِکَم الفصوص و حِکَم الفتوحات المسمى مجمع البحرین فى شرح الفصین‏. تحقیق و تصحیح: احمد فرید مزیدی، قاهره، دار الآفاق العربیة.
[15]. حکیم، سعاد (؟). المعجم الصوفی. بیروت، دندرة للطباعة و النشر.
[16]. ذهبی، شمس‌الدین محمد‌بن‌احمد (1414). سیر اعلام النبلاء. تحقیق: شعیب الأرنؤوط، الطبعه العاشره، جلد 20، بیروت، موسسه‌الرساله.
[17]. مجریطی (1949 م.). الرسالة الجامعة. جلد 1 و 2، تحقیق: جمیل صلیبا، دمشق، مطبعة الترقی.
[18]. Nasr, Seyyed Hossein (1978), An Introduction to Islamic Cosmological Doctrines, Revised Edition, Thames and Hudson, Great Britain.